Pontus rímur/5. ríma

V RÍMA

Stafhent

1. Nú er eg fús að fara af stað,

þó fræðum kunni eg lítið að,

brotinn fjórða bæta upp hátt;

beðið hafa þess margir þrátt.

2. Þeir sem elska gleði og glaum,

gæti að hafa siðanna taum;

fyrir utan dygð og æru má

engin skemmtan lengi stá.

3. Ef allt fyrir mátann yfir að gár,

eftirköst í launin fár;

nú skal stofna staðfast ráð,

sem stundum verður lítt að gáð.

4. Komi hér og heyri mig,

hvör sem ætlar að gifta sig,

hvörja kosti hafa á sú,

helzt sem ættir kjósa frú.

5. Gættu mínum orðum að,

ekki skal þér bregðast það;

kvennagóssin þau eru þrenn;

það skulu vita allir menn.

6. Hjartans góss er haldið stærst;

hér með fylgir líkam næst;

auðlegð heyrir og þar til

með öðru því eg greina vil.

7. Ótti guðs er örugg trú,

elska sönn af hjarta nú,

speki forsjál fyrr og síð,

fróm og réttlát allan tíð.

8. Hvar sem elska guðs er gleymd,

græðist aldri þvílík eymd;

forsmán öll á orðum hans

allan brýtur dygða krans.

9. Hvört er auðmjúk ella grimm,

opinber eður í lyndi dimm,

mann það strax á sjónum sér

sýnt hvört logn eður vindur er.

10. Af þeirra orðum merkja má

maður sá hvör, sem að vill gá,

af hjartans nægð að munnur mest

manna talar jafnan flest.

11. Rykti spyrja allir að,

oftast plagar að sannast það,

klæðnað þeirra og aðra art,

ef þær stunda mjög á skart.

12. Lausligt mark að lízt mér slíkt

og lýti stór fyrir hoffólk ríkt

að hlaða sig með silfur og seim,

sem þar til væri fætt í heim.

13. Klæði þau mann beztu ber,

sem bar þau fyrri sauður á sér;

ekki er þetta máti manns

að metna sig af flíkum hans.

14. Má eg segja mönnum, að

mér virðist ei hæfa það

annað skinn hafa út á sér

en innra manni sómi er.

15. Sjá þú til þess, segi eg þér,

selskap hvörjum fylgja gjör;

vini skalt þér velja þá,

sem vitið hafa og skynbragð á.

16. Hæfir skyn að hafa á því,

hvörjum garði ólst hún í

og svo hvörja breytni blíð

brúðurin hefur alla tíð.

17. Hvört sem hreppir sótt eður sár,

sorg eður annað líkams fár,

metnug til þín fjandskap fær,

fussar, ef hún kemur þér nær.

18. Auðmjúk búin alltíð er

í illu og góðu að fylgja þér;

hvört sem þykir ljúft eður leitt,

lætur sig ekki hindra neitt.

19. Ungri konu aldraður mann

ekki skyldi giftast hann;

þau eiga ekki saman um sið,

sín á milli halda frið.

20. Einatt hvört vill öðru mót;

atvik þeirra eru jafnan ljót;

eitt vill súrt, en annað sætt;

ónýtt það, sem heldur mætt.

21. Þá heitt vill kalt eður kviklátt dautt,

kost eður löst, það ríka snautt,

brotið heilt sem bogið rétt,

bundið laust sem kvistótt slétt.

22. Líkams góss skal greina brátt;

gömul orð að sannast þrátt;

flögð eru oft í fagri mynd;

fyrir það er sú ásýn blind.

23. Fagran vöxt og fríðleik með,

frúnum þó það verði léð,

ef þær breyta beint sem má,

betra er jafnan til en frá.

24. Góða siði dagfar dýrt,

dygða fjöldi og málið skýrt,

menntar vel á munn og hönd,

málin kunna leysa vönd.

25. Æska góð og heilsa hrein

hjónunum stýra á rétta grein;

bú sitt kunni að vakta vel,

vera hlýðin sem eg tel.

26. Þanninn gjör eg á þessu skil;

þetta heyrir líkama til;

þriðja góssi greini eg frá,

sem gjörir liggja maktin á.

27. Ríkdóm, virðing, ærleg ætt

og það fé, sem vel er grætt,

göfuga frændur, sem get eg enn,

er gjöra að stoða í nauðum senn.

28. Þetta skyldi hugsa hvör,

sem hafa mætti þessi gjör:

á hjartans góssi mektin mest

mönnum liggur jafnan bezt.

29. Annað bætast öllum má,

enn þó bresti nokkuð á;

sjaldan hleðst so allt á einn,

að ekki fylgi löstur neinn.

30. Eg hefi átta eina þá

ekki neitt að vantaði á,

þeirri var léð, og það skal tjá,

það sem kvinnu prýða má.

31. Nú hefur leitt frá heimi hér

hana drottinn burt með sér,

henni gefið hvíld og frið

um himnaríkis dýrðar mið.

32. Eftir þessa ungu frú

eg má bera sorgir nú,

þar til góður guð vill brátt

gera bót á einhvörn hátt.

33. Dróttin fyrir mér drepi ei út

eður dári mig, þó beri sút;

eg verð að geta hennar hér,

hvörsu lengi í veröldu er.

34. Glósað hef eg nú nú meir en margt,

meyjunum hvörninn skyldi vart;

nú skal segja sögunni frá,

ef sá er nokkur hlýðir á.

35. Eftir liðin árin þrenn,

alla boðar til hófsins menn

kóngur Árgils, kappa lið;

kætast munu flestir við.

36. Herlant með sér hafði þá

hinn unga Pontum greint er frá;

allur lýður hann augum sér;

æskti honum lukku hver.

37. Greifi af Lénal hafði hans

hýran frænda í þennan krans,

Pólídas, sem prísa hæst,

Ponto sjálfum gengur næst.

38. Kóngurinn Pontus kallar á

og kvaddi hann sem hermi eg frá;

báðu guð að gefa honum náð

og gleði fyrir allt sitt ráð.

39. Síðan hann með blíðu bað

fyrir borðum standa rétt í stað,

skenkja kóngi skírast vín

og skaranum kynna listir sín.

40. Kóngurinn Árgils heldur hóf

með herra, greifa og riddara lof;

Sídónía, sagt er frá,

í sínum sal hélt annað þá.

41. Frúr og jungfrúr fagna þá;

flokkur er sá vænn að sjá;

sem gleði er framin, gaman og skraut,

gáði enginn þaðan á braut.

42. Sídónía fregnar fríð

frægð af Ponto alla tíð,

bæði vexti og vænleik hans,

að væri ei slíkur innan lands.

43. Síðan hugsar hæversk á,

hvörninn megi hann augum sjá,

diktar ráð til dag og nátt,

að drósin megi hann líta brátt.

44. Eftir Herlant sendi sú

Sídónía, stolt jungfrú,

gaf honum fálka og fríðan hest

og fagnar honum sem kunni bezt.

45. Hugsar með sér Herlant nú

honum muni eitthvað vilja frú,

að sem ekki augljóst er

fyrir öllum þeim í salnum hér.

46. Innir jungfrú einka björt:

„Eyrindi var það, Herlant, vort

yðar dygð og æru að sjá,

sem oss er jafnan sagt í frá.

47. Eg meina Pontus prýði og makt

prís og lof sem heyri eg sagt,

þann sem mæla ýtar enn,

að árin hafi þér tyftað þrenn.

48. Færið oss hinn fríða svein

og fylgið honum í þeirri grein;

oss langar til að líta þann

landsins fólk af hjarta ann.“

49. „Náðuga frú, það nú skal ske

i nafni guðs nú yður í té.“

Hennar náð að þekkist það,

þá fékk orðlof ganga af stað.

50. Herlant tók að hugsa margt;

í hjartað fló sú ætlan snart

þennan heiður og fengið fé

fyrir hann Pontum veitt að sé.

51. Raunar frómur riddarinn var,

reyndur dygð og vizku snar;

sjálfur þennan gaf sér grun,

grand af slíku vaxa mun.

52. Pólídas í Pontus stað,

prúður hugsar ráðið það,

færa hann til frúinnar skal

með fremd í hennar breytta sal.

53. Sídónía frægðar fús

fór í lítið leyndar hús

og með henni æru vend

Elóis að nafni kennd.

54. Trúði henni hin tigna frú

og tjáði þetta efni nú,

hvörja girnd hún hefur að sjá

hinn unga Pontum sagt er frá.

55. Á húsi einn var gluggi gjör,

góða jungfrú út um sér;

Pontus bíður brúðurin fríð;

báðir komu loks um síð.

56. Af þessu megum skilja skjótt,

hvað skeður bæði dag og nótt,

að meyjar hugur hjá mönnum er,

þó misjafnt láti finna á sér.

57. Hugurinn segir löngum leið,

þó líði tíminn nokkur skeið;

bágt er girnd að brjóta þá,

sem beggja hjörtun standa upp á.

58. Sídónía svinnust gekk

til sætis aftur í kvenna bekk;

fagna þær með fremd og kurt,

fá þær komu Ponto spurt.

59. Pólídas víkur prúðust að,

prýðilig hann sitja bað,

skipar honum sjálfs síns sess;

synjar hann með öllu þess.

60. „Á yðrum stóli eg ætla nú

ekki að sitja, náðuga frú;

þetta ei eg þiggja vil;

það heyrir með öngu til.“

61. Sídónía svaraði þá:

„Sitja megi þér oss í hjá,

að kurt og ættum komnir þér

kóngsbarn ekki síður en vér.“

62. Sveinninn gaf henni aftur anz:

„Eg er Pólídas, frændi hans,

er hér kominn á yðar náð

æðsta líta prýði og dáð.“

63. „Eg meinti Pontus mundi hér

í mínum sal, sem standi þér.“

Höndlar hann með fremd og frægð;

funda skeði það sinn bægð.

64. Herlant lætur kalla klén,

kurtis jungfrú aftur í gén;

virtist honum valla blíð

vera mey á þeirri tíð.

65. „Bað eg yður með blíðu næst,“

brúðurin svarar Herlant glæst,

„Ponto hingað færa fyrst,

svo frúnnar sína bæti lyst.“

66. „Því hafi þér svo þanninn breytt,“

þýðust talaði gulli skreytt;

„ætlan þín er yfrið ljót

og æru minni þvert á mót.“

67. Riddarinn merkti reiði móð

rétt af jungfrú, þar hún stóð,

auðmýkt hafði alla þá,

so yndi hennar mætti ná.

68. „Náðuga frú, það forlát mér

fyrir þann guð á himnum er,

gekk mér ekki ódygð til,

yðar boð eg fylla vil.

69. Þá var ekki þann tíð frí,

þénti Pontus salnum í;

nú skal fara á nýja lund,

nýtan leiða á yðar fund.“

70. Sídónía svarar hér:

„Sjálfir máttuð dvelja fjer

og ekki færa annan mér

í hans stað sem gjörðu þér.

71. Herlant, skulu þér óttast ei,

enginn segi við því nei;

eg veit minn heiður að vakta í stað,

vil eg þér ekki efið það.“

72. „Eigi þetta efa eg kann,

ó, jungfrú,“ að sagði hann;

"yðar föður eg óttast mest,

á eg honum að reynast bezt.

73. Hér með og so óttast eg,

ef aðrir spyrja á nokkurn veg,

öfunda Pontum æ þess meir,

ef yðar virðing skilja þeir.

74. Má hún skaða á marga leið

mannsins tungan illsku greið;

til vestra lýta virðir hvör,

veraldar eru það jafnan pör.

75. Sídónía hermir hér:

„Hafðu öngan efa á mér;

vildi eg heldur vera deydd

en vor sé tignin heiðri sneydd.“

76. „Að vísu, jungfrú, vil eg það

væri satt,“ að Herlant kvað;

„nú skal leiða hingað hann

og hraða ferð sem mest eg kann.“

77. „Bið eg yður bregða ei það,“

brúðurin talar í annan stað;

„dvel ei lengi að vísu við,

vil eg bætist fyrra snið.“

78. Ljótur vani líðst um heim;

liggur mér við að blóta þeim,

sem hindra þau, er hafa sig rétt

handlagt saman í ektastétt.

79. Býr sú til hin beiska dvöl

báðum þeim þá vestu kvöl,

þar hvört að annars hugsar til,

en hirða ei önnur gleðispil.

80. Herlant gekk úr hennar sal,

hæverskliga endar tal,

Pontum leiða ljósrar til;

lyktar ekki fyrri spil.

81. Sídónía gengur greitt

glöð og kát í húsið eitt,

ef sæi Pontum svinna mær;

sátu nú við gluggann þær.

82. Elóis lítur einatt út,

angri firrð sem trega og sút,

síðan hleypur úr sínum stað

Sídóníu meyju að.

83. „Hér fer vænstur heimi í

hvað skal mér að leyna því.“

Sídonía flimtrar flest;

fagnaður því olli mest.

84. Þar næst gengur að glugga frú;

getur að líta báða nú;

leit hún Pontum ljósa þar;

langt hans prýði af öllum bar.

85. Undrast, þegar hann augum sá,

Elóis hún kallar á:

„Hann vænn að máta vísu er,

virðist ei so, jungfrú, þér?“

86. Elóis segir ekki mann,

engill heldur væri hann:

„Eigin hendi guð hefur gjört

góður hann,“ kvað mærin björt.

87. „Á minn eið,“ að sagði sú,

Sídonía, stolt jungfrú,

„söguna þessa sannar mær.“

Í salinn aftur gengu þær.

88. Pontus kemur og Herlant heim;

hvítar fagna meyjar þeim;

kveðja þær með kurt og dáð;

kætast tekur frúinnar ráð.

89. Sídónía mitt á mót

mætum gekk með kærleiks hót;

leiðir hann hin ljósa fús

lofliga í sitt kóngligt hús.

90. Biður hann sínu sæti í

sitja, en hann neitar því.

„Þetta er ekki möguligt mér

mekt að þiggja, sem bjóði þér.

91. Eg er ungur og yfrið smár

óverðugur þess, jungfrú klár.“

Auðmýkt sýnist ágætlig,

í öllum hlutum lækkar sig.

92. Sídónía svarar þá:

„Sýni þér oss mikla þrá.“

„Þér eruð kyns,“ kvað kostuleg,

„kóngsbarn ekki síður en eg.“

93. Pontus segir lýði og lönd

lúta undir jungfrú hönd.

„En eg er fátækur og á ei neitt,

utan það kóngur hefur mér veitt.“

94. Klénust svarar kyrtla skorð;

„Kæri, talið ei þessi orð;

guð skóp yður á önga lund

að yfirgefa neina stund.“

95. Pontus segir svinnri þá

sjálfum guði í höndum stá,

efni sitt og ágætt ráð

allt sé komið hans á náð.

96. Þanninn bíði þeirra tal;

þar af seinna greiða skal;

rímu læt eg lykta hér;

ljóða þrot að höndum fer.

Heimild

• Grímur M. Helgason (ritstj.) (1961). Rit Rímnafélagsins X : Pontus rímur. Reykjavík: Rímnafélagið.