Grasnytjar/Adal-bláberia-lyng
I.
Adal-bláberia-lyng.
Vaccinium uliginosum, vitis idæ
Anophorum, Myrtillus sempervivens.
Octandira monogynia
Danir kalla: Bøller, Bølleber.
Þydskir: Trunkel eda Tunckel-beeren.
Ber þessa lyngs hafa þægann smeck, og etaz því giarnan med rióma edr ödrum ymislegum miólkur-mati, ellegar líka med vín-saupi.
Þau má þurka, og brúka so á vetri, i stadinn fyri rosinur, eda þurkud vínber.
Þau má meria og láta so liggia nockra daga, hvar ei er miög kallt; þá súrnar þetta mauk, og geriz; fær þat þá sterkann svartann lit, sem er gódr at lita skinn. Þó verdr liturinn varanlegri, ef menn láta koma i beria löginn nockud af járn-svarfi, jarn-rydi, eda jarn-viktrili, og litid alún, þar eptir standi þetta mauk tvo eda þriá daga á hlyum stadi, þá síaz þad og er borid á skinn, eda skinn föt, sem eingin feiti er i, því annars taka þaug ecki á móti neinum gódum liti, og verdr sá litr at eingvu verri enn almennr danskr skinn litr, á þeirra svörtu fötum.
Þennann síada lög má líka fyri blek brúka, sem vel má nytia, enn er þó ecki gott á bækur, eda þá skript, sem lengi á at hallda ser, og vid at vara.
Þegar adal-bláberia-lyng er i blómstri, sem alment kallaz sætu-koppar, þá má taka laufin med blómstrinu og so mikid af leggnum, sem ecki er trenad, brúka þat sem thee, og i þess stad; þykir þat mörgum gódr smeckr, og líka bætir þat qvef. Þetta thee kalla sviar gott medal til at örfa blódrás um líkaminn: item at bædi þat, og berin líka, se gód á móti hollds veiki og stein-sótt. Gunn.
Adal-bláberia lauf gefa gulann lit, enn berin fallegann lit raudleitan, þegar þaug eru sprengd, sodin, og garnid, sem litaz á, af ullu eda líni, þar nidri i, med alúni, edr ein hvöriu ödru sem festir; því annars er sá litr laus.
Finnar giöra gódann ost af þessum berium, hvörium Linne, riddarinn af leidar stiörnunni, hrósar. Þeir flóa hreindyra miólk, taka vel af skán og sengiu, blanda þar saman vid adal-blá-beria musli, og koma öllu samt i þurkada hrein-dyra maga, sem þeir hafa til þess aptr bleytt; hengia so magann upp og þurka lengi, til þess osturinn er ordinn hardr.
Zinche segir, at þydskir mat reidi þessi ber, med því móti: þeir siódi þaug i vatni eda miólk, þá hreinsi þeir þaug, bæti þar vid sykri og nelliker, vid mölldu braudi, eda bökudu hveiti degi; er þá þetta allt saman frammborid á einu fati og so etid.
Víni kann madr at gefa fagrann lit med þessum berium, nær þat er sett á þaug.
Enn segir Dr. Zinche, at þessi ber se svalandi á sumri, nockud samandragandi: bædi ny og þurkud berin se gód vid blódgángi, og annari líf-syki: at rótin þurkud, og malin i duft, eydi holdfúa úr sárum, og lækni þaug, sídan vel: at vatn eda lögr berianna se gódr fyri menn, sem hafa heita kölldu; lika se þat fyri börn, sem hafa bólu eda flecku-sótt, þegar þau drecka hann.
Gullsmidir i Þrándheimi, bruka þessi ber, til ad sióda silfr i, so þat fái sinn hvíta lit.
Bædi adal-bláber og bláber, hallda menn at spilli tönnum, ef at þaug eru miög etin, og mörgum manni gióra þaug tanna kul.
Þat hefir eg reynt, at eg hefi á á einni ferd her vestra, etid adal-blá-ber næsta því á hvórium degi i hálfan mánud, med miólk eda rióma, og þat mikid um sinn, eda nær halfa máltíd, og funduz mer augun daprari nockurn tíma þar eptir, nær eg var heimkominn.