Íslenzkar þjóðsögur og æfintýri/Goðfræðisögur/Frá marbendli
Á suðurnesjum er bæjarþorp nokkurt sem heitir í Vogum, en raunar heitir þorpið Kvíguvogar og svo er það nefnt í Landnámu. Snemma bjó bóndi einn í Vogum er sótti mjög sjó enda er þar enn í dag eitthvert bezta útræði á Suðurlandi. Einhvern dag reri bóndi sem oftar og er ekki í það sinn neitt sérlegt að segja af fiskifangi hans. En frá því er sagt að hann kom í drátt þungan og er hann hafði dregið hann undir borð sá hann þar mannslíki og innbyrti það. Það fann bóndi að maður þessi var með lífi og spurði hann hvernig á honum stæði, en hann kvaðst vera marbendill af sjávarbotni. Bóndi spurði hvað hann hefði veið að gjöra þegar hann hefði ágoggazt. Marbendill svaraði: „Ég var að laga andskjólin fyrir eldhússtrompnum hennar móður minnar. En hleyptu mér nú niður aftur.“ Bóndi kvað þess engan kost að sinni, „og skaltu með mér vera.“. Ekki töluðust þeir fleira við enda varðist marbendill viðtals.
Þegar bónda þótti tími til fór hann í land og hafði marbendil með sér, og segir ekki af ferðum þeirra fyrr en bóndi hafði búið um skip sitt að hundur hans kom í móti honum og flaðraði upp á hann. Bóndi brást illa við því og sló hundinn. Þá hló marbendill hið fyrsta sinn. Hélt bóndi þá áfram lengra og upp á túnið og rasaði þar um þúfu eina og blótaði henni; þá hló marbendill í annað sinn. Bóndi hélt svo heim að bænum; kom þá kona hans út í móti honum og fagnaði honum blíðlega, tók bóndinn vel blíðskap hennar. Þá hló marbendill hið þriðja sinn. Bóndi sagði þá við marbendil: „Nú hefur þú hlegið þrisvar sinnum og er mér forvitni á að vita af hverju þú hlóst.“ „Ekki gjöri ég þess nokkurn kost,“ sagði marbendill, „nema þú lofir að flytja mig aftur á sama mið er þú dróst mig á.“ Bóndi hét honum því. Marbendill sagði: „Þá hló ég fyrst er þú slóst hund þinn er kom og fagnaði þér af einlægni. En þá hló ég hið annað sinn er þú rasaðir um þúfuna og bölvaðir henni því þúfa sú er féþúfu full af gullpeningum. Og enn hló ég hið þriðja sinn er þú tókst blíðlega fagurgala konu þinnar því hún er þér fláráð og ótrú. Muntu nú efna öll orð þín við mig og flytja mig á mið það er þú dróst mig á.“ Bóndi mælti: „Tvo af þeim hlutum er þú sagðir mér má ég að vísu ekki reyna að sinni hvort sannir eru, tryggð hundsins og trúleik konu minnar, en gjöra skal ég raun á sannsögli þinni hvort fé er fólgið í þúfunni og ef svo reynist er meiri von að hitt sé satt hvort tveggja enda mun ég þá efna loforð mitt.“ Bóndi fór síðan til og gróf upp þúfuna og fann þar fé mikið eins og marbendill hafði sagt. Að því búnu setti hann skip til sjávar og flutti marbendil á sama mið sem hann hafði dregið hann á. En áður en bóndi léti hann fyrir borð síga mælti marbendill: „Vel hefur þú gjört, bóndi, er þú skilar mér móður minni heim aftur og skal ég að vísu endurgjalda það ef þú kannt til að gæta og nota þér. Vertu nú heill og sæll, bóndi.“ Síðan lét bóndi hann niður síga og er marbendill nú úr sögunni.
Það bar til litlu eftir þetta að bónda var sagt að sjö kýr sægráar að lit væru komnar þar í túnjaðarinn við fjöruna. Bóndi brá við skjótt og þreif spýtukorn í hönd sér, gekk svo þangað sem kýrnar voru, en þær rásuðu mjög og voru óværar. Eftir því tók hann að þær höfðu allar blöðru fyrir grönum. Það þóttist hann og skilja að hann mundi af kúnum missa nema hann fengi sprengt blöðrur þessar. Slær hann þá með kefli því er hann hafði í hendi sér framan á granirnar á einni kúnni og gat náð henni síðan. En hinna missti hann og stukku þær í sjóinn. Þóttist hann þá skilja að kýr þessar hefði marbendill sent sér í þakkarskyni fyrir lausn sína. Þessi kýr hefur verið hinn mesti dánumannsgripur sem á Ísland hefur komið; æxlaðist af henni mikið kúakyn sem víða hefur dreifzt um land og er allt grátt að lit og kallað sækúakyn. En það er frá bónda að segja að hann varð mesti auðnumaður alla ævi. Hann lengdi og nafn byggðar sinnar og kallaði af kúm þessum, er á land hans gengu, Kvíguvoga er áður voru kallaðir Vogar.
- Mér er í minni stundin
- þá marbendill hló;
- blíð var baugahrundin
- [er bóndinn kom af sjó];
- kyssti hún laufalundinn
- lymskan undir bjó;
- sinn saklausan hundinn
- sverðabaldur sló.