Íslenzkar þjóðsögur og æfintýri/Helgisögur/Pápiskar bænir

Íslenzkar þjóðsögur og æfintýri (1862)
Pápiskar bænir

Enn fara munnmælum ekki allfáar pápískar bænir og vers á Íslandi auk þeirra sem áður eru prentaðar í kirkjusögu landsins eftir Finn biskup. Um sumar af þessum bænum vita menn með vissu að þær hafa verið lesnar og álitnar af fáfróðum múgamönnum og helzt kvenfólki sem guðrækilegar morgun- og kvöldbænir og eru það jafnvel enn í dag, meir en 300 árum eftir siðabótina, og með því móti hafa skilríkir og skynsamir menn numið þær og skrásett að þeir hafa heyrt þær hafðar um hönd í guðrækilegum tilgangi. Bænirnar sem eru nálega allar með hendingum að meira eða minna leyti eru flestallar stílaðar til helgra manna, Maríu og postulanna o. s. frv., og krossins helga, en miklu minna minnzt á persónur guðdómsins og heilags anda ekki getið nema á einum stað. Sumum þessum bænum og versum svipar mjög til særinga og í sumum koma fyrir svo afbökuð orð eða orðskrípi að ekki er auðið úr að ráða.

Niðurraðan trúarinnar

Bið þú föðurinn,

bjóð þú syni

af móðurligum

myndugleika;

því hönum þú eflaust

yfir drottnar.

Skynsemd og réttvísi

skilja til báðar

að móðirin sé mjög æðri.

Fyrir því bið þú

föður himnanna auðmýkt með

og undirgefni,

en skipaðu syni

af skarpleiks valdi.

Kirkjugöngubæn

Stíg ég í kirkju

með kristins manns fótum;

holl sé mér kirkja,

hollur sé mér prestur,

holl sé mér messubók og hvör bók

sem guð drottinn minn jók.

Leit ég utar í kirkju,

leit ég innar í kirkju

leit ég allt í kringum mig.

Sá ég hvar guð drottinn minn sat á dómstóli sínum og hafði í hendi þá helgu bæn Paternoster og mælti þessum orðum að þar skyldi enginn

í vítis eldi brenna

né kvalanna kenna,

hvör sem syngi þessa bæn

með sjö dögum öllum

Vaki vörður minn,

sofi (ei) augu mín,

renni hugur minn

til almáttugs guðs míns. Amen.

Messuupphaf

Situr í tignartróni

og hengir dirðildúk;

þar kemur rindilkindin syndagrú.

Ræður og stangar ríkur herra

sánkti Pétur og Máría

á dauðastundurinn.

Séra Jón Norðmann kallar þetta Gamalt sálmsvers og hefur það þannig:

„Situr á tignartróni

og hengir dirðildú,

þangað kemur rindilkind

með sitt syndagrú,

Pétur, Máría

og dauðastundurinn.“

Maríu vögguljóð

Sof þú, ég unni þér;

allir helgir þjóni þér:

Pétur og Páll á Rómi

hjálpi þér á dómi

og [aðrir: en] sú hin mildasta [aðrir: milda] mær

sem marga bæn af [aðrir: hjá] guði fær.

Sancta [aðrir: sankti] Máría sé þér holl,

sú [aðrir: hún] er betri en rautt [aðrir: rauða] gull.

Hvar sem þú reikar á landi [aðrir: um landið]

signi þig og svæfi

sjálfur guð og heilagur andi.

Vöggukvæði

Sofðu nú sælin

og sofðu nú vel.

Sofðu eins og Kordíá

undir vængjum Máríá.

Krossinn helgi lýsi þér

með öllum sínum ljósum,

hvurs helgidóm vér hrósum.

Dilli þér nú Drússíus og Pálma,

syngi yfir þér serimón og sálm[a].

Vögguljóð

Þig svæfi guð og guðs móðir

tíu englar og tólf postular,

Thómas hinn trausti og tveir aðrir,

Magnús og Marteinn;

þig svæfi drottinn.

Kvöld- og morgunvers til sællrar Maríu meyjar

Bið ég María bjargi mér

burt úr öllum nauðum

annars heims og einnin hér,

ástmær guðs, ég treysti þér;

bið þú fyrir mér bæði lífs og dauðum.

Morgunbæn

Geng ég út fyrir dyr,

geng ég inn fyrir dyr,

geng ég aldrei einsömul:

fylgja mér einn, tveir, þrír,

fjórir, fimm guðs englar.

Og nú snýst ég sólarsinnis frá helvíti til himnaríkis. Ámen.

Kvöldbæn

Grá, Grá, Gratsjá,

Mortá, lipur hnoss,

minn varnarskjöldur veri hér

Pétur og Páll á miðri mér

og Marteinn til fóta.

Syng ég sjö sálma

sinn í átt hverja.

Ljósið hans hið langa

lýsi mér í Paradís að ganga. Ámen.

Kvöldbæn stúlku

Nú leggst ég í sængina mína

sem drottinn minn sæll í gröf sína.

Liggur minn búkur ber,

blessaður guð á höfði mér,

englar hans á fótum mér

og Pétur og Páll á miðri mér,

[allir heilagir utan með og amen].

Kvöldjátning

Ég hef lifað í aumum heim,

eins og versta tófa;

blessaður, sem býtir seim,

brjóttu’ ekki’ í mér lófa.

Kvöldvers

Kominn er ég í kúruna mína,

kann mig engin þar snerta pína.

Og nú sendu englana þína

allt í kringum kúruna mína.

Kvöldbæn (Dyrabæn)

Geymdu dyrnar, drottinn minn

dásamlegur fyrir krossinn þinn,

glugga, húsin, gólf og skúm,

guðs á meðan stendur húm.

Guð gefi hér rúm heilögum anda,

svo óhreinn andi kunni oss ekki að granda.

og árar hans fái hér ekkert rúm.

Guð geymi dyr og Crux lok, María mey í innidyrum, en Michael engill út í frá. Brjóti enginn upp búmanns dyr.

Út Gurgur (Karkur),

inn Jesús,

út Gassagull,

inn guðs engill,

út Ragerist,

inn Jesú Christ,

út Valedictus,

inn Benedictus.

Við gefum oss alla á guðs vald og góða nótt.

Önnur dyrabæn

Hvað viltu hrella mig,

hundspottið leiða.

Herrann minn hreki þig

í helvítið breiða.

Falsrefur, fá þú skamm,

farðu ekki inn í mín hús;

haf þig í burtu héðan

því hér stendur Jesús.

Bæn þá maður klæðist

Kristur, ljáðu mér kyrtil þinn,

María, ljáðu mér möttul þinn,

sankti Pétur, ljáðu mér sjóhettuna þína

Péturs klöpp,

klöpp, klöpp,

þá hef ég nóg

og þá hef ég nóg.

Geng ég út og inn,

ber ég koppinn minn

Fylgja mér frægir

fjórir guðs englar.

Hef ég staf í hendi mér; það sé og veri að eilífu. Ámen.

Eitt bænarkorn þá maður þvær sér

Þvæ ég mig í dögg og í dagleiði; þvæ ég frá mér fjandmenn mína og óvini mína. Renni reiði þeirra. Ber ég blíðskap minn, drottinn minn, á milli brúna mér. Verði mér svo hvur maður feginn sem í dag með augum lítur eins og María mín guðs móðir varð honum syni sínum, þá hún fann hann á friðarhellunni fyrir austan ána Jordan. Áin Mará, Grasá, Plená, Domine-ste kum, Benediktatum, fructus, Herbus benedictus.

Bæn móti kveisu

Kristur sat fyrir kirkjudyrum;

kyndil hafði í hendi

barnið það blessaða,

bók í annari.

„Hvað syrgir þú, son minn?“

sagði sæl María.

„Ég er sár og sjúkur,“

sagði guð drottinn minn.

„Ég skal lækna þér beinkveisu, steinkveisu, fótakveisu, handakveisu, iðrakveisu, heilakveisu og þá alla römustu reginkveisu.“ Hann varð laus af krankleika sínum. Hvör þessa bæn hefur að varðveita frelsast af allri kveisu.

Krossvers

Kross í kross

datt ofan fyrir foss

rak hann upp á eyrinni,

sé hann með öllum oss. Ámen.

Ákall (almennt)

Drottinn minn dýri,

dragðu mig upp úr mýri,

leggðu mig upp á steininn

og brjóttu’ ekki’ í mér beinin.

Draumur sankti Péturs (að draumur ráðist vel)

[Pétur segir:] Draum dreymdi mig, drottinn guð minn: Ég þóttist sjá þig, drottin drottnanna og kóng kónganna; vaknaði ég við og var það svo. „Hvör sem segir þinn draum fyrr en sinn,“ sagði herrann Kristur, „hann skal altíð ráðast til betri vegar.“

Bæn á móti hiksta

Kristur í brjósti mér,

burt fari hiksti;

fyrri var ég í huga guðs

en hiksti.

Guð friði þess manns sál sem dó af hiksta. Hvör sem í einu andartaki les þessa bæn níu sinnum mun laus verða við allan hiksta.

Ein gömul bæn

Velkominn sértu sunnudags herra.

Þú ert mönnum mætastur,

sjálfum Kristi kærastur.

Þú munt bera vort boð

fyrir voldugan guð

undir eið og gullstíl.

Þar kom inn einn sannkristinn mann,

sankti Jóhannes heitir hann.

Settu þig niður, sankti Jóhannes,

og skoðaðu mínar undir.

Hver hefur liðið neyð og stríð

fyrir allan kristinn lýð,

fyrir konu og fyrir mey,

fyrir svein og fyrir mann?

Hver sem þetta versið lesa kann

níu nóttum áður maður deyr,

sá er frí við alla vítis neyð.

Dýrt er drottins orðið um aldir alda. Amen.

Bæn

Krossa ég mig og signi mig í bak, krossa mig og signi mig í fyrir með því heilaga sigurmerki sem St. Barbára merkti sig á sjálfa kyndilmessu drottins síns og Máríu sinnar. Sittu hjá mér Máría hin sæla; signdu mig með vinstri hendi, verndaðu mig með hægri hendi fyrir hönum illa Lússímund og börnum Loðin Ásbjarnarsyni og fyrir afturgöngunni við Þrándarholtsstekk og útburðinum í Andrésarmýri. Varðveittu minn andardrátt sem Elítómasar og ins stóra Abístors og Córí. St. Þorlákur standi í mínum anddyrum og syngi mér sjö sinnum Paternoster. Svo sungu Máría og Pétrónell á sinn upprisudag. Ámín. Ámín.

Hvur þessa bæn les þrisvar á dag,

hönum mun ganga allt í hag. Ámín. Ámín.

Maríu reisuvers

Móðir Jesú veri með oss,

mildur guð og helgi kross;

aldafaðir, engla lið,

allir helgir búi frið;

fríðir spámenn, frúr og postular

fyrir oss bið.

Ferðabæn

Í þínu nafni, Dominus, Deus Zebaoht, ferðast ég á leið mína og signi mig í kross í nafni allra heilagra svo og með innsigli þessara kónga nafns merkja, Jaspars, Balthasars og Melkiors, Austurvegsvitringa, í von leiðtogunar einnar stjörnu sem þeim dýra Dromedariam á nóttu níðsvartri

Fældust enga

féndur myrkva;

fær svo leið mína

á farveg réttan

frá slysum, óföllum

og illum dauða.

Hræðst mig djöfull

og heljar árar;

allir þeir flýi

og undan renni

fyrir Krists benjar

og kónga nöfn þessi.

Þoka ei mæði

né þaulvindur;

standi mökkur

sem múrveggur

mér að báðum hliðum;

en leið lýsist

og liðug braut standi

sem Hafið rauða

hrökk fyrir Móises staf.

Straumæðar allar

standi í skorðum

skelfing engin

svo skaða kunni.

Brynja ég mig

með bæn þessari

fyrir óvinum öllum

og illviðra gýgjum.

Renni þær allar

í rásir bjargbúa

og af leið mig

öngvar hreki.

Ég fæ farveg sléttan

fram og aftur

fyrir þessa bæn

og þrjá konunga.

En sé sá nokkur

óvina minna

er mér illt hugsi

á leið minni,

að mér mæta skuli

af mannkynngi,

galdraklemmu

og glettum öllum,

augna myrkurs

og illþoku hjaldurs,

úða dökka mistur

og Moríána,

flugneista flas

og frosskruggum, –

þá sendi ég það aftur

í sekk þeirra og skrokk

svo sjálfa umkringi

þeirra útþanin snara

fyrir Krists benjar

og kraft bænar þessarar

og útlesin orð sem standi svo

stöðug sem orð Davíðs kóngs

og postulans Péturs

þá Ananías

og Safíram

heitorður

til heljar leiddi,

einnin Krists

þá eikin visnaði,

upp frá því aldrei

ávöxt bera kunni.

Nú signi ég mig í kross

í nafni Krists

og kónga þriggja

er ég í fyrstu

og áður nefndi.

Ljáðu mér, María, ljósstjörnu þína á leið mína að hún lýsi fótum mínum á friðarveginn. Enda ég svo þessa mína auðmjúka bæn í vissri von um hentuga bænheyrslu.

Amen. Amen, það sé já,

samsyngjum halelújá.

Þessa bæn höfðu þeir gömlu lesið í hljóði þegar þeir byrjuðu ferð sína og hafði þeim jafnan vel gengið bæði til og frá.

Sigurfræði (sem lesast skulu á móti reiði)

Sigurfræði vil ég syngja og tala;

þau skulu mér til sigurs og frelsis vera:

Signi ég mig af bræði

signi ég mig og mín klæði,

signi ég mig fram að gá,

signi ég mig upp að stá.

Sigur sé mér í höndum,

sigur sé mér í höndum,

sigur sé mér í fótum,

sigur sé mér í öllum liðamótum

Bak mitt af járni,

fætur mínir af stáli,

höfuð mitt af hörðum hellusteini,

hendur mínar harðar í greipum.

Enginn maður verði mér svo sterkur, megn eða reiður, að mér megi skaða gjöra eða mein.