Guðmundar saga Arasonar/37
Arnórr ok Sigurðr, eigi fegra fallnir en fyrr var ritat, taka nú yfirvald byskupsstólsins at Hólum, yfir tíundum hans ok tign ok réttarbótum, sem þetta allt saman væri þeirra erfð. Eru nú þeir dagar komnir, er Sigurðr umbunar líkt manndómi sínum þat, er herra Guðmundr leiddi hann forðum undan ágangi Oddaverja, því at hverr sá maðr, er at þvi verðr kunnr, at honum hafi fullting veitt eða forstoð fjár eða fylgis, skal nú gjalda skyn fyrir eða kúgast með afarkostum, fyrst til sjálfdæmis, en síðan til fépínu eftir þeim atvikum, sem hver sýndist sekr. Létu sumir þrjú hundruð, einir fimm, aðrir tíu eða tuttugu, þrjátíu eða fjörutíu. Ögmundr byskupsfrændi lét hundrað hundraða með fjórðungssekt um alla sína daga. Segja svo fróðar frásagnir, at verðleikr herra Guðmundar hafi leitt hann heim til Hóla ok brott af allri útlegð ok eigi fyrr en hann var áðr örendr. Grefti drepinna manna skipa þeir svo at staðnum, at sína menn bannfærða láta þeir hafa kirkjugarðs gröft, en byskupsmenn dragast í urð. Presta tvo ok leikmenn tvo kúga þeir til járnburðar ok þeirrar undanfærslu, at þeir hafi eigi unnit á Kolbeini. Eina ok aðra gera þeir óbótamenn ok útlaga fyrir ýmissar sakir. Kennimönnum kirkjunnar gera þeir boð ok skipan at flytja þar allt embætti, sem hún væri án flekk ok fölnan. Sama boð gera þeir út fjögurra vegna, at allir prestar í hverri kirkju, þótt afsviptir væri sínu embætti fyrir lögligar sakir, skulu nú syngja ok öll embætti flytja, sem þeir segja herra byskup boðit hafa, áðr hann reið brott.
Herra Guðmundr byskup, sem til hans koma svo sorglig tíðindi, harmar hann í sinni huggæði, at heilög kristni ferr svo stopalt, með hryggiligri hratan brott frá þess boðorðum, er hana leysti sínu blóði. Því skrifar hann opit bréf með röksemd ritninganna ok ráði vitrustu manna, í hverju hann býðr með byskupligu veldi, at Hólakirkja, margfaldliga saurguð ok svívirð af bannsettum mönnum lífs ok dauðum, skal aftr strengjast ok allri þjónustugerð af setjast, þar til drottinn lítr hana ok sendir henni miskunn af sínum háleita himni.
Sem þessur bréf koma fram ok upp lesast, er kirkjan læst fyrst í stað ok tjald reist til messusöngs utan kirkjugarðs. En litlu síðar leiðist ræðismönnum þessi þögn kirkjunnar, ok því lokka þeir prestana til í fyrstu með undirhyggju at segja þar tíðir messulausar, ok innan fárra daga kúga þeir til með harðindum, at þar gerist allt embætti.
Harmanlig var þessi kristni. Einir vóru þeir kennimenn, er lögðu sitt embætti með ótta guðs ok byskupsins, en aðrir fyrir mannliga hræðslu eða fluttu þat fyrir þeirra kúgun eða eigina óhlýðni. Höfuðkirkja, allra móðir, sitr í sorg ok sút sem útlæg frá sínum formanni, ok sumar dætr gráta með henni, en sumar gleyma hennar sýtligum harmi. Hverr lifði sem lysti, því at eigi var sá, er um vandaði.