Pontus rímur/1. ríma

I RÍMA

Ferskeytt

1. Jafnan held eg hæsta ráð,

hvað sem mann vill enda,

að biðja guð um nokkra náð

nýta sér að senda.

2. Annars tekst á öngan veg

áform neinna þjóða;

það sem hefi með höndum eg,

honum vil eg um bjóða.

3. Finnist nokkur neisti hér

nýtur í kvæðum mínum,

það guði einum þakki þér,

er þetta veitir sínum.

4. Eg hefi hér við lítið lag

lagt á þetta kvæði

að vanda svo um breyttan brag,

beint sem efnið stæði.

5. Hrósun öngva ætla eg mér

að auka í þessu neina,

heldur öðrum gamna gjör,

ef guð vill ekki meina.

6. Af mér rímur yrkjast smár,

eina hef eg tilbúna,

nema lýðum lítist skárr

letinni undir fúna.

7. Misjafnt lof af mönnum fá,

margan trú eg blekki;

vondra lýða lastan má

letja mig frá ekki.

8. Sérliga bið eg samt um heim

mér sannmælis unna;

hef eg ei tungu heft á þeim,

sem hálfu betur kunna.

9. Einninn bið eg alla þess,

sem eyrindin skrifa og læra,

að láta ekki ljóða vess

úr laginu neinu færa.

10. Skal eg við hvörn þann skilja til,

sem skrifar að vilja sínum,

að eg gjöri á öllum skil

orðunum sjálfur mínum.

11. Og svo bið eg alla þá

til illsku mér ei virða,

þó eg segi sannleik frá

um sýslan heimsins stirða.

12. Dragi sér enginn manna móð

af mínum brag til styggðar;

þetta gjört er greindri þjóð

til gleði, en ekki hryggðar.

13. Eg skal efna ævintýr

eitt í kvæðum mínum,

hvörsu jafnan drottinn dýr

dugnað veitir sínum.

14. Þeim sem elska og óttast hann,

öllum heitir launum,

yfirgefur aldri þann

í hans háska og raunum.

15. Hefi eg því mest í minni lagt

af mörgum þessa eina

historíu, sem mest er makt,

í mínum kvæðum greina.

16. Hvör sem vill með hæversku sér

hegða í orði og æði,

setji þvílíkt sjónargler

sér fyrir augun bæði.

17. Þar fyrir er það þeim ein synd,

þetta má svo kalla,

þessa ljósu, lifandi mynd

láta úr minni falla.

18. Vér erum beðnir víst um það

vísna smíð að greina;

því skal byrja beint í stað

brúðum frásögn eina.

19. Galisía gjörði einn

göfugur kóngur stýra;

Tíbúrtíus, herra hreinn,

hét hans nafnið dýra.

20. Hélt hann frið og helgan rétt,

heiðnar þjóðir deyddi,

þar með grið og göfuga stétt,

goðanna átrú eyddi.

21. Hans var kvonguð kónglig náð,

á Kristum guðsson trúði;

af Aragónía ítri láð

ættaða fékk hann brúði.

22. Bar af hvörri mennt og mekt

mæt, er kóngurinn átti,

kunni alla kurt og spekt,

sem kvinnur prýða mátti.

23. Bæði voru þau góð og gegn,

guðligan lifnað frömdu;

aldri spurðist fegri fregn;

á fróma alla tömdu.

24. Sín á millum svinnust einn

son þau dýran gátu;

Pontus hét sá hýri sveinn,

er hjó oft vargi átu.

25. Blíður af þeim í breyttum sal

bar sem gull af eiri;

af honum seinna segja skal;

við söguna koma fleiri.

26. Í þennan tíma, það skal tjá,

þeim sem hlýða vilja,

Óríent stýrði soldán sá

við söguna má ei skilja.

27. Að mekt og valdi var hann svo ríkur

og veraldar góssi mestu,

að enginn fannnst þar annar slíkur,

átrú hafði vestu.

28. Lék við alla kristna kalt,

kvaldi og rændi þjóðir,

þar með drap og deyddi allt

sem dýr eður vargar óðir.

29. Fjóra átti soldán sér

syni í þennan tíma,

þar með vopn og valdan her,

til víga fús að stíma.

30. Kóngur talar við sonu sín,

so þeir allir hlýða:

„Eg vil birta ætlan mín

fyrir eyrum minna lýða.

31. Minn skal einn hinn elzti son

eignast lönd og ríki;

þrír eiga öngva þar til von,

þó þeim illa líki.

32. Þrjátigi skal hvör þúsund manns

þiggja stríðs tilbúna,

nauðþurft alla og annan fans

með eyki gulli snúna.

33. Skip og góss sem gjald og menn,

góðlig vopn og hesta,

á meðan endast árin þrenn,

ekki skal yður bresta.

34. Yðar hver skal sigla sér,

so sem forlög standa;

það væri kjör, ef kæmumst vér

til kristinna manna landa.

35. Boðið trú á Machúmet,

mun þess nafnið æðra;

þraut eg slíka þegnum set,

og þann tel eg æðstan bræðra.“;

36. Þessu játa bræður beint,

búast þaðan að halda,

létu bera á borðið steint

byrðir grænna skjalda.

37. Þrjátigi þúsund þriggja hvör

þaðan úr landi hafði;

skeyti og hernesk fór í för

og flest það nauðsyn krafði.

38. Kvendið grét, en kættist vargur,

kveinar í hvörju holti;

hornið gall, er hélt so margur

úr höfnum riddarinn stolti.

39. Úr höfnum burt að bryggju sporður

brast og sjávar þilja;

lenda mitt í löndum norður

lýðir þessir vilja.

40. Undu segl við siglu trés;

söng þá veður í reiðum;

þeyttum munni byrinn blés

báru elgs á skeiðum.

41. Tárast loft, en sveipast sól

sorgar faldi brúnum;

hættan vóx, en skorti skjól;

skellur sjór að húnum.

42. Sterkir vindar vögnum sjós

um vatna brautir óku;

um síðir norður lýður ljós

land fyrir stöfnum tóku.

43. Á hvörju helzt sem hugurinn stár

og hjartans girndin stangar,

þar til maður þetta fár,

þolir hann raunir langar.

44. Frost og hita, sorg og sár

sigrar von þess góða,

sé það heiður, sókn til fjár

eður sætlig elskan fljóða.

45. Falla allir faldar trés;

friðaðist reiðin græði;

þornar sveitinn hesta hlés;

hrinda vindar mæði.

46. Spanía kom að soldáns son,

sá sem Pródus heitir,

dró sér þá að vísu von

að vinna kristnar sveitir.

47. Á Galisía gekk hann land,

grimmur í brynju skærri,

tuttugu mönnum beint í bland

borg Sólógírem nærri.

48. Að fjórum hlutum frétti þá,

er fann af byggðar mönnum:

hvað landið hét og herra sá,

hans að trúnað sönnum.

49. Þeir sögðu honum hið sanna til,

sem að hann eftir frétti;

þegar hann veit á þessu skil,

þá frá landi setti.

50. Hann lézt mundi halda á braut,

huldur gýgjar fiðri,

kvaddi þá og kristnum laut,

en kalt bjó undir niðri.

51. Ótrú sannast útlenzks hér,

öngan skal því leyna;

oftast hjartað ólíkt er

orðum þeirra að reyna.

52. Fölsurum er það furðutítt,

sem frómum lízt ei skarta;

lætur einn sem bróðir blítt,

býr þó illt í hjarta.

53. Lagði skipin leyni í,

leitar ráðs við sína;

fluttu stefnu þá með því

þeir velja kaupmenn fína.

54. Biður þá öldin ekki prúð

eigi lengi dvelja,

segir, að þeir skyldu skrúð

og skarlat látast selja.

55. Þar með sykur og silki frítt

til sölu bjóða skyldu,

flugél, guðvef, bjart og blítt

boð síns herra fylldu.

56. Trúligt ráð þeir tempra það

að taka svo að kveldi

hús í þessum stóra stað,

er sterka vörðu héldi.

57. Að morgni skyldu múra á

menn þeir heiðnu ganga,

so liggja mætti í leyni hjá

liðsfólk kóngs hið stranga.

58. Stigar skulu við stræti hvört

sterkir þá til greiða;

ef þeir fá nú allt það gjört,

eitthvað ber til veiða.

59. Þegar ráð er þetta statt,

þá vill flest til sorgar;

af skipunum tólf þeir skunda hratt

skálkar heim til borgar.

60. Gjörðu rétt sem ríkur bauð,

ráð síns herra fylldu,

létust hafa allan auð,

sem ýmsir kaupa vildu.

61. Sögðust vera Cípren af

sendir menn til kaupa;

hvör út þeirra gjaldið gaf,

gjörðu margt að raupa.

62. Brynju allir bjarta þeir

bera klæðum undir;

drengir þess sem dimmir meir

drekka á ýmsar lundir.

63. Nóttin sveipast himna hjúp,

heldur ljós á flótta,

stóran skugga dró yfir djúp,

daginn myrkrið sótta.

64. Þarf ei lengja þetta spil,

þanninn tókst að bragði;

allt gekk það á einn veg til,

eins og Pródus sagði.

65. Þegar vaktin var á braut

víst á múrnum gengin,

heiðin þessa þjóðin naut;

þá uggði manna enginn.

66. Þá voru komnir þúsund manns

þeirra heiðnu seggja

saman í breiðan brodda krans

borgar innan veggja.

67. Dagurinn kom, en renndi rauð

reiðum sólin augum;

hlakkar fold, þá fögur að bauð

í fylsni myrkra draugum.

68. Horn var þeytt, en bumba börð,

bilaði hjartað deigum;

öll jörð skalf, þá aðsókn hörð

aldur stytti feigum.

69. Þegar herlið höggva má,

hjartað viknar móði;

þeir vildu ei heldur vægja þá

en vargar sauða blóði.

70. Myrtu og drápu einn veg allt

unga menn og gamla;

gjörist þeim kristnu geysivalt,

ef guð vill ekki hamla.

71. Örva él að drífur dimmt;

dýrar meyjar harma;

vargar sóttu flokkum fimt

fæðu sína varma.

72. Kóngur og drottning fregna fljótt

fögnuð þrotinn mesta,

í einum sal þau skrýðast skjótt;

skerða heiðnir flesta.

73. Tíbúrt verst, en vill ei hann

verða tekinn höndum;

og mjög vel berst hinn mæti mann,

móður í háska vöndum.

74. Kom þar loks, að kóngurinn hné

kristinn dauður að velli;

létu heiðnir liggja í hlé

að leifa fleirum elli.

75. Dauði er vegur og leið til lífs,

af löstum hjálpar sönnum,

upphaf góðs, en ending kífs

öllum kristnum mönnum.

76. Þreyttra hvíld og trega traust

tel eg líkams dauða;

gleðinnar lán og lífsins raust

lausn er allra nauða.

77. Svo má sjá, að lukku lán

lýði gjörir að pretta;

þá varir minnst, í mestu smán

menn að jafnan detta.

78. Því er hóf í heiðri bezt

að halda öllum mönnum,

styggja ei þá veitir vest,

en vera með drengskap sönnum.

79. Enginn má hér ósköp nein

af sér nokkur kaupa,

ekki heldur gæfu grein

gjöra á mis við hlaupa.

80. Efni valt hefur oss svo allt

eðli fest á hjóli;

þó syngi snjallt, þá situr þó hallt

sérhvör maður á stóli.

81. Drottning gat um dyr út hleypt,

döpur af stórri mæði;

einn hefur möttul yfir sig steypt,

en ekki fleiri klæði.

82. Út á nokkurn eyðiskóg

með eina jungfrú vendi;

eftir af sögunni enn er nóg

ævintýr fyrir hendi.

83. Pontus kóngsson komst á braut

og kapellán hans teiti

dýrum fylgdi dreng með skraut,

Damptenus að heiti.

84. Með honum voru í fylgd og för

fjörutigi eðla barna;

þessi vill með þýðlig svör

þeim við dauða varna.

85. Héldu í fjalli hellir einn,

höfðu öngva fæðu

dagana þrjá; hinn dýri sveinn

við Damptenum hóf so ræðu:

86. „Oss hæfir ekki hér til dauðs

í hellir inni að svelta;

vildi annað efni auðs

uppi á hjóli velta.

87. Blíður guð mun bjarga enn

burt úr angri nauða,

so vér séum ei sjálfir menn

sekir í vorum dauða.“;

88. Presturinn bannar börnum þá

í burtu þaðan að ganga,

segir, ef hlaupa hellir frá,

heiðnir muni þau fanga.

89. Prestur sleppti piltum þá,

Pontus ráðin kéru,

hlaupa síðan hellir frá;

af heiðnum teknir vóru.

90. Dvínar ófróðum mínum móð,

mest vend prestum senda;

þín mun ljóð, hið fína fljóð,

flest kennd bezt að enda.

91. Kvæða smíði hæfir hóf,

hætti brátt að létta;

fræðið líður, lofa eg próf

lítt sé bætt um þetta.

Heimild

• Grímur M. Helgason (ritstj.) (1961). Rit Rímnafélagsins X : Pontus rímur. Reykjavík: Rímnafélagið.