Snorra Edda/Prologus
Höfundur: Snorri Sturluson
Prologus
bjó til prentunar
1. Þróun guðshugmyndar.
Almáttigr guð skapaði í upphafi himin ok jörð ok alla þá hluti, er þeim fylgja, ok síðast menn tvá, er ættir eru frá komnar, Adam ok Evu, ok fjölgaðist þeira kynslóð ok dreifðist um heim allan.
En er fram liðu stundir, þá ójafnaðist mannfólkit. Váru sumir góðir ok rétttrúaðir, en miklu fleiri snerust eftir girnðum heimsins ok órækðu guðs boðorð, ok fyrir því drekkði guð heiminum í sjóvargangi ok öllum kykvendum heimsins nema þeim, er í örkinni váru með Nóa. Eftir Nóaflóð lifðu átta menn, þeir er heiminn byggðu, ok kómu frá þeim ættir, ok varð enn sem fyrr, at þá er fjölmenntist ok byggðist veröldin, þá var þat allr fjölði mannfólksins, er elskaði ágirni fjár ok metnaðar, en afrækðust guðs hlýðni, ok svá mikit gerðist at því, at þeir vildu eigi nefna guð. En hverr myndi þá frá segja sonum þeira frá guðs stórmerkjum? Svá kom, at þeir týndu guðs nafni, ok víðast um veröldina fannst eigi sá maðr, er deili kunni á skapara sínum. En eigi at síðr veitti guð þeim jarðligar giftir, fé ok sælu, er þeir skyldu við vera í heiminum. Miðlaði hann ok spekðina, svá at þeir skilðu alla jarðliga hluti ok allar greinar, þær er sjá mátti loftsins ok jarðarinnar.
Þat hugsuðu þeir ok undruðust, hví þat myndi gegna, er jörðin ok dýrin ok fuglarnir höfðu saman eðli í sumum hlutum ok þó ólík at hætti. Þat var eitt eðli, að jörðin var grafin í hám fjalltindum ok spratt þar vatn upp, ok þurfti þar eigi lengra at grafa til vatns en í djúpum dölum. Svá er ok dýr ok fuglar, at jafnlangt er til blóðs í höfði ok fótum. Önnur náttúra er sú jarðar, at á hverju ári vex á jörðinni gras ok blóm, ok á sama ári fellr þat allt ok fölnar, svá ok dýr ok fuglar, at vex hár ok fjaðrar ok fellr af á hverju ári. Þat er in þriðja náttúra jarðar, þá er hon er opnuð ok grafin, þá grær gras á þeiri moldu, er efst er á jörðinni. Björg ok steina þýddu þeir móti tönnum ok beinum kvikenda. Af þessu skilðu þeir svá, at jörðunni væri kvik ok hefði líf með nökkurum hætti, ok vissu þeir, at hon furðuliga gömul at aldartali ok máttug í eðli. Hon fæddi öll kykvendi, ok hon eignaðist allt þat, er dó. Fyrir þá sök gáfu þeir henni nafn ok tölðu ætt sína til hennar. Þat sama spurðu þeir af gömlum frændum sínum, at síðan er talið váru mörg hundruð vetra, þá var in sama jörð ok sól ok himintungl, en gangr himintunglanna var ójafn. Áttu sum lengra gang, en sum skemmra. Af þvílíkum hlutum grunaði þá, at nökkurr myndi vera stjórnari himintunglanna, sá er stilla myndi gang þeira at vilja sínum, ok myndi sá vera ríkr mjök ok máttigr. Ok þess væntu þeir, ef hann réði fyrir höfuðskepnunum, at hann myndi ok fyrr verit hafa en himintunglin, ok þat sá þeir, ef hann ræðr gangi himintunglanna, at hann myndi ráða skini sólar ok dögg loftsins ok ávexti jarðarinnar, er því fylgir, ok slíkt sama vindinum loftsins ok þar með stormi sævarins. Þá vissu þeir eigi, hvar ríki hans var, en því trúðu þeir, at hann réð öllum hlutum á jörðu ok í lofti, himins ok himintunglum, sævarins ok veðranna.
En til þess at heldr mætti frá segja eða í minni festa, þá gáfu þeir nöfn með sjálfum sér öllum hlutum, ok hefir þessi átrúnaðr á marga lund breytzt, svá sem þjóðirnar skiptust ok tungurnar greindust. En alla hluti skilðu þeir jarðligri skilningu, því at þeim var eigi gefin andlig spekðin. Svá skilðu þeir, at allir hlutir væri smíðaðir af nökkuru efni.
2. Um þrjár hálfur veraldar.
Veröldin var greind í þrjár hálfur, frá suðri í vestr ok inn at Miðjarðarsjó; sá hlutr var kallaðr Affríká. Inn syðri hlutr þeirar deilðar er heitr, svá at þar brennr, af sólu. Annarr hlutr frá vestri til norðrs ok inn til hafsins; er sá kallaðr Evrópá eða Énéá. Inn nyrðri hluti er þar svá kaldr, at eigi vex gras á ok eigi má byggja. Frá norðri ok um austrhálfur allt til suðrs, þat er kallat Asíá. Í þeim hluta veraldar er öll fegrð ok prýði ok eignir jarðar-ávaxtar, gull ok gimsteinar. Þar er ok mið veröldin. Ok svá sem þar er jörðin fegri ok betri öllum kostum en í öðrum stöðum, svá var ok mannfólkit þar mest tignat af öllum giftunum, spekinni ok aflinu, fegrðinni ok alls konar kunnustu.
3. Frá Trjóumönnum.
Nær miðri veröldinni var gert þat hús ok herbergi, er ágætast hefir verit, er kallat Trjóa, þar sem vér köllum Tyrkland. Þessi staðr var miklu meiri gerr en aðrir ok með meira hagleik á marga lund með kostnaði ok föngum, en þar váru til. Þar váru tólf konungdómar ok einn yfirkonungr, ok lágu mörg þjóðlönd til hvers konungdómsins. Þar váru í borginni tólf höfðingjar. Þessir höfðingjar hafa verit um fram aðra menn, þá er verit hafa í veröldu, um alla manndómliga hluti.
Einn konungr í Trjóu er nefndr Múnón eða Mennón. Hann átti dóttur höfuðkonungsins Príamí. Sú hét Tróan. Þau áttu son. Hann hét Trór, er vér köllum Þór. Hann var at uppfæðslu í Trakíá með hertoga þeim, er nefndr er Lóríkús, en er hann var tíu vetra, þá tók hann við vápnum föður síns. Svá var hann fagr álitum, er hann kom með öðrum mönnum, sem þá er
fílsbein er grafit í eik. Hár hans er fegra en gull. Þá er hann var tólf vetra, þá hafði hann fullt afl. Þá lyfti hann af jörðu tíu bjarnarstökkum öllum senn, ok þá drap hann Lóríkúm hertoga, fóstra sinn, ok konu hans, Lórá eða Glórá, ok eignaði sér ríkit Trakíá. Þat köllum vér Þrúðheim. Þá fór hann víða um lönd ok kannaði allar heimshálfur ok sigraði einn saman alla berserki ok alla risa ok einn inn mesta dreka ok mörg dýr. Í norðrhálfu heims fann hann spákonu þá, er Síbíl hét, er vér köllum Sif, ok fekk hennar. Engi kann at segja ætt Sifjar. Hon var allra kvinna fegrst. Hár hennar var sem gull. Þeira sonr var Lóriði, er líkr var feðr sínum. Hans sonr var Einriði, hans sonr Vingeþórr, hans sonr Vingener, hans sonr Móda, hans sonr Magi, hans sonr Seskef, hans sonr Beðvig, hans sonr Athra, er vér köllum Annan, hans sonr Ítrmann, hans sonr Heremóð, hans sonr Skjaldun, er vér köllum Skjöld, hans Bjáf, er köllum Bjár, hans sonr Ját, hans sonr Guðólfr, hans sonr Finn, hans sonr Fríallaf, er vér köllum Friðleif. Hann átti þann son, er nefndr er Vóden. Þann köllum vér Óðin. Hann var ágætr maðr af speki ok allri atgervi. Kona hans hét Frígíða, er vér köllum Frigg.
4. För Óðins norðr í heim.
Óðinn hafði spádóm ok svá kona hans, ok af þeim vísendum fann hann þat, at nafn hans myndi uppi vera haft í norðrhálfu heims ok tignat um fram alla konunga. Fyrir þá sök fýstist hann at byrja ferð sína af Tyrklandi ok hafði með sér mikinn fjölða liðs, unga menn ok gamla, karla ok konur, ok höfðu með sér marga gersamliga hluti. En hvar sem þeir fóru yfir lönd, þá var ágæti mikit frá þeim sagt, svá at þeir þóttu líkari goðum en mönnum. Ok þeir gefa eigi stað ferðinni, fyrr en þeir koma norðr í þat land, er nú er kallat Saxland. Þar dvalðist Óðinn langar hríðir ok eignaðist víða þat land. Þar setti Óðinn til landsgæzlu þrjá sonu sína. Er einn nefndr Vegdeg. Var hann ríkr konungr ok réð fyrir Austr-Saxlandi. Hans sonr var Vitrgils. Hans synir váru þeir Vitta, faðir Heingests, ok Sigarr, faðir Svebdeg, er vér köllum Svipdag. Annarr sonr Óðins hét Baldeg, er vér köllum Baldr. Hann átti þat land, er nú heitir Vestfál. Hans sonr var Brandr, hans sonr Frjóðigar, er vér köllum Fróða. Hans sonr var Freóvin, hans sonr Uvigg, hans sonr Gevis, er vér köllum Gave. Inn þriði sonr Óðins er nefndr Sigi, hans sonr Rerir. Þeir langfeðr réðu þar fyrir, er nú er kallat Frakland, ok er þaðan sú ætt komin, er kölluð er Völsungar. Frá öllum þeim eru stórar ættir komnar ok margar.
Þá byrjaði Óðinn ferð sína norðr ok kom í þat land, er þeir kölluðu Reiðgotaland, ok eignaðist í því landi allt þat, er hann vildi. Hann setti þar til landa son sinn, er Skjöldr hét. Hans sonr var Friðleifr. Þaðan er sú ætt komin, er Skjöldungar heita. Þat eru Danakonungar, ok þat heitir Jótland, er þá var kallat Reiðgotaland.
5. Óðinn tók sér bústað í Sigtúnum.
Eftir þat fór hann norðr, þar sem nú heitir Svíþjóð. Þar var sá konungr, er Gylfi er nefndr. En er hann spyrr til ferðar þeira Ásíamanna, er er æsir váru kallaðir, fór hann í móti þeim ok bauð, at Óðinn skyldi slíkt vald hafa í hans ríki, sem hann vildi sjálfr. Ok sá tími fylgði ferð þeira, at hvar sem þeir dvölðust í löndum, þá var þar ár ok friðr, ok trúðu allir, at þeir væri þess ráðandi, því at þat sá ríkismenn, at þeir váru ólíkir öðrum mönnum, þeim er þeir höfðu sét, at fegrð ok svá at viti. Þar þótti Óðni fagrir vellir ok landskostir góðir ok kaus sér þar borgstað, er nú heita Sigtún. Skipaði hann þar höfðingjum ok í þá líking, sem verit hafði í Trója, setti tólf höfuðmenn í staðinum at dæma landslög, ok svá skipaði hann réttum öllum sem fyrr hafði verit í Trója ok Tyrkir váru vanir.
Eftir þat fór hann norðr, þar til er sjár tók við honum, sá er þeir hugðu, at lægi um öll lönd, ok setti þar son sinn til þess ríkis, er nú heitir Nóregr. Sá er Sæmingr kallaðr, ok telja þar Nóregskonungar sínar ættir til hans ok svá jarlar ok aðrir ríkismenn, svá sem segir í Háleygjatali. En Óðinn hafði með sér þann son sinn, er Yngvi er nefndr, er konungr var í Svíþjóðu eftir hann, ok eru frá honum komnar þær ættir, er Ynglingar eru kallaðir.
Þeir æsir tóku sér kvánföng þar innan lands, en sumir sonum sínum, ok urðu þessar ættir fjölmennar, at umb Saxland ok allt þaðan of norðrhálfur dreifðist svá, at þeira tunga, Ásíamanna, var eigin tunga um öll þessi lönd. Ok þat þykkjast menn skynja mega af því, at rituð eru langfeðganöfn þeira, at þau nöfn hafa fylgt þessi tungu ok þeir æsir hafa haft tunguna norðr hingat í heim, í Nóreg ok í Svíþjóð, í Danmörk ok í Saxland, ok í Englandi eru forn landsheiti eða staðaheiti, þau er skilja má, at af annarri tungu eru gefin en þessi.