Íslenzkar þjóðsögur og æfintýri/Ævintýri/Sagan af Gríshildi góðu (1)
Sagan af Gríshildi góðu
Einu sinni var kóngur í ríki sínu og átti hvorki konu né börn. Vildarmönnum hans þótti það miður fara að hann hugsaði ekki betur fyrir ríkinu en svo að ætt hans dæi út með honum og að hann ætti engan réttborinn ríkiserfingja. Þeir töluðu oft um þetta við kóng; en hann eyddi því jafnan fyrir þeim.
Einn góðan veðurdag lét kóngur söðla tuttugu hesta, tíu handa karlmönnum og tíu handa konum, og á einn þeirra lét hann leggja kvensöðul allan logagylltan. Fóru þá hirðmeyjar kóngs að tala um það hver þeirra mundi nú njóta þeirrar upphefðar að fá að ríða í gullna söðlinum og vildu allar verða fyrir því og þóttist hver um sig vera þess maklegust. En þetta fór öðruvísi en þær ætluðu, kóngur lét enga þeirra ríða þeim hesti sem gyllti söðullinn var á, en níu þeirra lét hann ríða hinum söðulhestunum og níu valdi hann af vildismönnum sínum og lét þá ríða með sér og hirðmeyjunum, en hesturinn með gyllta söðlinum var teymdur laus með reiðmönnunum. Enginn vissi hvert kóngur ætlaði og enginn vildi spyrja hann þess. Þegar reiðfólkið kom nokkuð frá borginni sá það að kóngur stefndi út á skóg. Reið það svo lengi og réð kóngur ferðinni. Loksins kom hann að húsabæ einum, þar nam hann og öll fylgd hans staðar. Kóngur drap á dyr og kom þar út stúlka óvenju fríð og fögur. Hann spurði hana að heiti og hverra manna hún væri; sagðist hún heita Gríshildur og vera dóttir hjónanna þar í kotinu; væri faðir sinn karlægur, en móðir sín nokkru ernari. Kóngur sagðist hafa erindi við þau og bað Gríshildur hann þá ganga inn. Kóngur gerði svo, heilsaði þeim karli og kerlingu og sagðist vera kominn þess erindis að biðja dóttur þeirra. Þau tóku því mjög fjarri og þó einkum karlinn og sagði að kóngur vildi gabba sig hruman og karlægan, og víst mundi hann finna aðrar konur sem honum fyndist sér meira jafnræði í annarstaðar en dóttur sína, kotkarlsins, og sagði að þess væri ekki leitandi við sig því þó hann vildi gefa honum dóttur sína mundi honum innan skamms þykja lítið til hennar koma og líklega reka hana frá sér með skömm. Kóngur fyrtist þessum ummælum karls og lézt mundi hafa vald til að taka dóttur hans að honum fornspurðum ef hann kynni sér ekki betur hóf í svörum en svo. Kerling var öll auðunnari og vildi mýkja málin fyrir karlinn og bað kóng að erfa ekki ummæli manns síns því hann væri armæddur af elliburðum sem legðust svo þungt á hann og gætti þess vegna ekki ávallt að stýra tungu sinni. Kerling lagði þá að karli að taka öllum málum kóngs vel og blíðlega og sagði að þeim væri það til vegs og sóma ef kóngur ætti dóttur þeirra þó hann aldrei nema ræki hana bráðum frá sér aftur eftir nokkurn tíma Liðinn. Fór þá svo fyrir umtölur kerlingar að þau karl föstnuðu kóngi Gríshildi.
Meðan þetta gerðist inni var Gríshildur úti, en þegar kóngur kom út bað hann hana stíga á bak hestinum með gyllta söðlinum. Hún spyr hvað það eigi að þýða og sagði kóngur henni þá hvernig komið var. Það datt ofan yfir Gríshildi og þótti þessu heldur fljótráðið, en kóngur sagði að hér væri ekkert orð framar um að ræða því ef hún vildi ekki fara með góðu mundi hann láta hafa hana burtu með sér með valdi. Síðan fór Gríshildur inn og kvaddi foreldra sína grátandi, og báðu þau vel fyrir henni og fór hún svo heim með kóngi og hirðfólki hans.
Eftir það hélt kóngur brúðkaup sitt til hennar og tókust með þeim góðar ástir. Hirðmenn kóngs undu því illa að hann hafði tekið sér drottningu af svo lágum stigum og reyndu til með öllu móti að spilla kóngi við hana, en annað gátu þeir ekki fundið henni til því hún virtist hverjum manni vel. Af þessum umtölum hirðmanna sinna varð kóngur fálátari við drottningu, enda var hann einrænn í lund. Liðu nú fram tímar til jafnlengdar; tekur þá drottning jóðsótt og elur barn; það var meyja undur fríð og eftirmyndin hennar móður sinnar. Kóngur segir að drottning skuli hafa barnið hjá sér sér til ánægju og gæta þess vel. En eftir nokkurn tíma sendir hann einn af vildismönnum sínum til drottningar og skipar honum að taka frá henni barnið og gá að hvort henni bregði nokkuð. Maðurinn fer, og þó nauðugur, og tekur barnið. Drottning bað hann að láta barnið vera. En hann sagði að kóngur hefði boðið sér að taka það. Urðu það þá úrræði drottningar að hún grét hástöfum, en maðurinn fór með barnið til kóngs og kom hann því í fóstur hjá frænda sínum einum eða föðurbróður. Ekki þorði drottning að kvarta um þessa meðferð við kóng, enda spurði hann aldrei eftir barninu, en að því spurði hann vildismann sinn hvernig drottningu hefði orðið við barnsmissinn.
Að ári liðnu hér frá fæddi drottning son, frítt barn og gæfulegt, og sagði kóngur þá eins og áður að hún skyldi hafa hann hjá sér sér til ánægju. En skammt leið frá því hún varð frísk þangað til kóngur sendi mann eftir sveininum og lét taka hann frá drottningu eins og dóttur þeirra áður. En svo illa sem drottning barst af áður eftir dótturmissinn undi hún þó enn verr sonarmissinum og grét sáran þegar hann var borinn burtu. Allt þetta var sagt kóngi, en hann gaf sig ekkert að því og lét skömmu síðar kalla drottningu fyrir sig. Þegar hún kom sagði hann henni að sýna sér börn þeirra. Við það ýfðust enn upp harmar hennar svo hún flóði öll í tárum og sagði að börnin hefðu verið tekin frá sér eftir hans undirlagi svo hún gæti ekki sýnt honum þau og mætti hann bezt vita hvað um þau væri orðið. Kóngur brást reiður við þetta og spurði hvort hún dirfðist að bæta því ofan á barnamorðið, því myrt hefði hún þau, að ljúga því upp á sig að hann hefði hlutazt til að börnin væru tekin frá henni og frelsa sig með því. Varð hann þá hamslaus af bræði og skipaði drottningu að snauta burtu og koma aldrei fyrir augu sín oftar, sagði að hún hefði unnið til þess að hún væri drepin. Síðan fór Gríshildur úr kóngsríki óhuggandi af harmi og sorg og heim til foreldra sinna í húsabæinn á skógnum, og jók það ekki lítið á harma hennar að karlinn faðir hennar tók henni illa og sagði að hún hefði átt erindið til kóngsins eins og sig hefði grunað, að búa saman við hann í tvö ár og verða svo rekin burt með skömm. Kerling var öll mildari við Gríshildi og hafði af fyrir henni með öllu sem hún gat.
Var svo Gríshildur hjá karli og kerlingu hin næstu sextán ár og þjónaði þeim af trú og dyggð. Þegar þau ár voru liðin gerði kóngur það bert að hann ætlaði að kvongast í annað sinn, og hafði fengið sér undur fríða mey fyrir drottningarefni. Einn dag sendi hann menn út á skóg í húsabæinn til þeirra Gríshildar. Báru þeir henni kveðju kóngs og þá orðsending að hann beiddi hana að gera það fyrir sig að koma heim í kóngsríki og vera forgangskona með matreiðslu í brúðkaupi sínu sem hann ætlaði að halda sama daginn. Hún var lengi treg til þess, en foreldrar hennar þó enn tregari. En þó fór svo að hún fór heim í kóngsríki; var svo haldið brúðkaupið og gekk Gríshildur fyrir beina, og þótti henni fara það af mikilli snilld og skörungsskap, en ekki sinnti hún neinu öðru en því sem hún átti að vinna. Um kvöldið þegar menn gengu til náða og kóngur vill til hvílu sinnar með nýju drottningunni segir hann Gríshildi að taka lítið kertisskar, kveikja á því, halda því á gómum sér og fylgja þeim hjónum til hvílu. Gríshildur gerir svo og lýsir þeim meðan þau hátta; fer svo hin nýja drottning fyrst upp í hvíluna, en kóngur var að hátta. Var þá skarið sem Gríshildur hélt á svo brunnið að það logaði á berum gómunum svo kóngur spyr hvort hún brenni sig ekki. Gríshildur segir: „Sárt brenna gómarnir, en sárara brennur hjartað,“ og tárfelldi um leið. Þá þoldi kóngur ekki lengur að horfa á hana svo hann stendur upp og segir: „Nú mun ég lengja nafn þitt héðan af og kalla þig Gríshildi góðu. Ég hef nú reynt góðlyndi þitt og þolinmæði til hlítar með öllu því sem fram við þig hefur komið, en þessi kona sem ég lézt ætla að taka mér fyrir drottningu er raunar dóttir okkar; er hún ígildi þitt og eftirmyndin í öllu og sonur okkar er hér einnig kominn, mannvænlegasti maður og líklegur til góðs höfðingja. Sé það nú jafnt þinn vilji sem minn þá ertu ein drottning mín og engin önnur.“ Eftir það umföðmuðu þau hvort annað og bað kóngur Gríshildi drottningu með mörgum orðum fyrirgefningar. Síðan settist hún að ríkjum með honum og var mjög ástúðlegt með þeim til dauðadags. Sonur þeirra tók ríkið eftir föður sinn og varð þar kóngur yfir, en gifti systur sína kóngssyni úr öðru landi, og lýkur hér að segja af Gríshildi góðu.