Íslenzkar þjóðsögur og æfintýri/Ævintýri

by þjóðsögur

Af því sem áður er sagt í innganginum fyrir sjöunda flokki er auðráðið að ævintýrunum^[1] er svo sem sjálfskipaður bás útilegumannasögunum til annarar handar sem þeim svipar víða til. Af því ævintýrin segja nálega öll frá „kóngi og drottningu í ríki sínu og karli og kerlingu í koti sínu (garðshorni)“ eða þá frá börnum þeirra kynni í fljótu bragði að virðast sem þetta væru eintómar útlendar sögur því aldrei hefði verið kóngur og drottning í ríki sínu á Íslandi. En þess er þó að gæta að þessar sögur eru engu síður skáldskapur þjóðarinnar en allar hinar, og engan veginn er þeim snúið úr útlendum ævintýrum á íslenzka tungu.^[2] Mér liggur nærri við að segja að ævintýrin séu elzt allra munnmælasagna hér á landi, já, að þau séu jafngömul landnámi og byggð landsins. Ég ímynda mér sumsé að þeir sem fyrstir komu út hingað frá Noregi og námu hér land hafi verið því kunnugastir hvernig smákóngum, nesjakóngum og fylkiskóngum var þar varið af því landnámsmenn fóru einmitt úr Noregi um það bil sem Haraldur hárfagri var að brjóta slíka smáherra undir sig og að með þeim hafi þessar sagnir komið út hingað. Það er einkennilegt við þessar sagnir að þær eru svo auðveldar, barnalegar og óbrotnar þó að á hina hliðina komi fram í þeim nógur nornaskapur og álög, ýmiss konar illþýði og óþjóð, og svipar þeim í þessu mjög til eddusagnanna og annara fornsagna. Þó víst megi telja að ekki séu öllu færri ævintýri til á íslandi en útilegumannasögur verður að tjalda því sem til er af hinum fyrrnefndu, svo úr garði gerðum sem mér hafa borizt þau að höndum.

Stjúpusögur

Sagan af Mjaðveigu Mánadóttur Mjaðveig og Króka Sagan af Fertram og Ísól björtu Sagan af Tístram og Ísól björtu Sagan af Líneik og Laufey Ásmundur kóngsson og Signý systir hans Sigurður kóngsson Sagan af Sigurði kóngssyni Sagan af Sigurði kóngssyni og Ingibjörgu systur hans Sagan af Surtlu í Blálandseyjum Sagan af Hringi kóngssyni Sagan af þrem kóngssonum Gorvömb Sagan af Geirlaugu og Græðara Sagan af Finnu forvitru Sagan af Hermóði og Háðvöru Sagan af Hildi góðu stjúpu Ingibjörg kóngsdóttir Viðfinnu saga Vírfinna Völublóm Vilfríður Völufegri Sigurður karlsson og kóngssynir í álögum Tistram og Ísól bjarta

Sagan af Tistram og Ísoddu Sagan af Helgu kóngsdóttur Sagan af Signýju Vömb Risinn í Bládal Sagan af Ingibjörgu kóngsdóttur Sagan af Sigurði hring og Snata Sigurður og Ingibjörg Sagan af Kisu kóngsdóttur Kisa kóngsdóttir og Ingibjörg systir hennar Kisa og Dagbjört kóngsdætur Missögn af Kisu kóngsdóttur Kóngsdóttir og konan í steininum Kjangarsaga Músin og dordingullinn Vonda drottningin Rauðiboli Sagan af Rauðukusu Rauði boli og Sigurður kóngsson Sagan af Rauðabola Rauðiboli og Ásmundur kóngssonur Sagan af Hans og Bæring Hermóður og Hervör Sagan af hestinum Gullfaxa og sverðinu Gunnfjöður

Glófaxi og Gunnfjöður Sagan af hestinum Gullskó og sverðinu Gullfjöður Sagan af Þorsteini glott Sigurðar saga forvitna Hildur góða fóstra Hildur góða stjúpa og veltandi vömb Hildur góða stjúpa og Ingibjörg kóngsdóttir Þáttur af Ingibjörgu og Hildi Sagan af Hildi og Haraldi Matthildur vitra og Marcebil væna Skinnbrók, Skinnskálm og Skinnhetta Bárus karlsson Álfheiðar saga Sagan af Oddi kóngi Frostan og Hnyðja Einfætla Helga karlsdóttir og risinn á Gullskógalandi Sagan af dýrinu arga á fjallinu Gargó Agnedíus kóngsson og Svanslaug jarlsdóttir Sagan af Lydíu konungsdóttur Bjarndrengur Sagan af Skokvari

Vondir ættingjar

Sagan af Vilfríði Völufegri Missagnir um Vilfríði Völufegri Sagan af Birni bragðastakk Helga karlsdóttir Sagan af Gríshildi góðu Sagan af Jónídes konungssyni og Hildi konungsdóttur Bóndadæturnar Mærþallar saga

Skessan á steinnökkvanum Sagan af Vilfríði og Völu systur hennar Sagan af Dýrfinnu Sagan af Bragðastakk Herrauður og Helga Blákápa Helga forvitna Kollu saga

Ólinpía og tíu bræður hennar Sagan af Fögrustjörnu kóngsdóttur Sagan af Gríshildi góðu Hringur konungsson og Vilborg bóndadóttir Sigurður glerstokkur Sagan af Tungla Helga kóngsdóttir og risinn

Kotungabörn og kóngabörn

Sagan af Hlini kóngssyni Sagan af Hlinik kóngssyni og Þóru karlsdóttur Bangsímon Sagan af Þorsteini karlssyni Karlssonur, Lítill, Trítill og fuglarnir

Olbogabarnið Missagnir um olbogabarnið Kiðuvaldi Sagan af Kolrössu krókríðandi Koltrýnu saga

Sagan af Hordingul Sagan af Loðinbarða Búkolla og stelpan Búkolla og strákurinn

Eftirlætis- og olnbogabörn kónga og kotunga

Þórir kóngsson og Öskuberi Sagan af Línusi kóngssyni Hlýr kóngsson Hlynur kóngsson og Helga karlsdóttir Sigurður kóngssonur, Helga og Hringjandi Sagan af Lúpusi Lúpusar saga Sigurður kóngsson og Helga karlsdóttir Sagan af Gíg Bangsimon og tröllkonan Sagan af karlsdóttur og kóngsdóttur Vakur vesæli og Rósamunda Missögn um Vakur vesæla Hundurinn Svartur Tólf kóngssynir Sextán barna saga Sagan af Maríu og Sigurði Jóhanna

Sagan af flókatrippunum Flókatrippu saga Brúnka Af Hvekk og Bragðakarli Sigurður Karlsson og bræður hans Haga-Lalli Helga og þursinn Karlsdæturnar þrjár Ásný, Signý og Helga Botrún, Kotrún og Rósa Saga af Helgu og systrum hennar Loðinbarði Strútsson Sagan af Búa bóndasyni og Víðförli Jábogi Sagan af Skyrpokalat Sagan af Þorsteini Karlssyni hinum myglaða Búkollu saga Búkolla

Sigurður blindi Helga karlsdóttir og bláklædda konan Þorsteinn karlsson og hesturinn Gullskór Þorsteinn karlsson og skessurnar tólf Trítill læralítill Hesturinn Gullskór og sverðið Dynfjöður Döggvi og Helga Hyrnihraukur Saga af Bertram með baunina, músina og maskínuna Sagan af Fóu feykirófu Rauðkufl, Blákufl og Grænkufl Saga af Rauð ráðgjafa og konungsdótturinni Kresent vitringur Bjarnhéðinn Keisarasonurinn siðlausi og kóngsdóttirin bragðvísa Sagan af keisarasyninum kvensama Helga kóngsdóttir og bræðurnir Sagan af kóngssyninum og klæðinu

Laun dyggðanna

• Velvakandi og bræður hans
• Þorsteinn kóngsson

Laun dyggða og hegning ódyggða

Sex bræðra saga Velvakandi og bræður hans Vilhjálmur kaupmannssonur og Ása kóngsdóttir Jóhann og María Skyrpokalatur og Ingibjörg kóngsdóttir Ganti á hólnum Saga af Dygg og Ódygg

Friðrik Jóhann konungur í Daníbert Grænklædd Tökudrengurinn Peningasteinninn Presturinn og sýslumaðurinn Konungsdóttirin og ráðgjafinn

Smalastúlkan og biskupinn Meykóngurinn Dýrgripir kóngssonar og þjónustan stelvísa Lipurtá karlsdóttir Sagan af Hringi kóngi og herramanninum Sagan af kóngsdótturinni og kölska

Kímileg ævintýri

Þorsteinn karlsson Sagan af Ullarvindli Karlsdæturnar Karlssonur og yfirhirðir kóngs Grautardalls saga Sagan af Hans karlssyni Karlssonur og kötturinn hans Sagan af Sigurði slagbelg Brjáms saga „Kerling vill hafa nokkuð fyrir snúð sinn“ „Neyttu á meðan á nefinu stendur“ Grámann Málabelgurinn Orðabelgurinn Missögn af orðabelgnum Sagan af Listalin og Trimbiltrút Ganti Sagan af Artus konungi grimma Sagan af skraddaranum og kóngsdótturinni Af Þorsteini lúsastrák

Himnaförin Karlssonur leikur á kóngssyni Lokalygi Saga Sigurðar og Margvíss Sagan af Sigurði karlssyni Bræðurnir Ívar og Theódór Sagan af kerlingunni fjórdrepnu Af karlinum sem gróf upp kerlinguna Horngarður Sigurður karlsson Hyrnis saga Ferjustrákur í kóngsgarði Hálfdan heimski Forvitnin er fæstum góð Þrír karlssynir Sagan af Hvekk og bræðrum hans Heimsku mennirnir Smjörkvartilið Kerlingin og smjörtunnan Einhæfs saga

Ríkarðs saga ráðuga Sagan af Ríkarði Ríkarðssyni Grástrákur Flakkarastrákurinn og dýrgripirnir Þegar flotinu rigndi Sagan af Sigurði Gelli Sagan af Slægðabelg Sagan af Bragðakarli Heimskar kerlingar Orlofsgjöf Maríu meyjar „Þú ert mitt ofurefli“ Litli-Trítill Sölvi bragðarefur Smiðurinn og kona hans Sagan af Finna karlssyni Jón og Þorsteinn Galdrastrákurinn í Reykjavík Sagan af ríka biskupnum Ævintýr af kaupmanni og hans fríðu konu

1. Það getur verið að orðið ævintýri þyki hér tekið í of þröngri merkingu þar sem það grípi ekki yfir nema sögur af kóngi og drottningu, karli og kerlingu; því eftir uppruna sínum þýði það sérhverja skáldsögu sem að sögnum fer. Þetta getur verið, en mér finnst ævintýri samsvari bezt þýzka orðinu Märchen og að þessar sögur séu líkastar þeim sem Þjóðverjar kalla því nafni.
2. Ég undantek Mjallhvít sem var íslenzkuð hérna um árið eftir dönsku þýðingunni úr Grimms Kinder- und Hausmärchen og prentuð í Kaupmannahöfn 1852.