Íslenzkar þjóðsögur og æfintýri/Ævintýri/Sagan af Hlinik kóngssyni og Þóru karlsdóttur
Sagan af Hlinik kóngssyni og Þóru karlsdóttur
Einu sinni var kóngur og drottning í ríki sínu, en karl og og kerling í garðshorni. Konungur átti þrjá syni, Hlinik, Ásmund og Sigurð. Hlinik var þeirra bræðra elztur. Þegar þeir tóku að þroskast voru þeir oft í leikum á hinum blómvöxnu grundum og í hinum indælu skemmtigörðum er voru ei alllangt frá höll konungsins föður þeirra.
Karl og kerling áttu eina dóttir barna; er hún nefnd Þóra. Var hún snemmendis væn og skörungleg stúlka þó hún væri af kotunga kyni. Þar eð ekkert ungmenni var í hreysinu nema hún ein þótti henni þar heldur dauflegt og hylltist þess vegna til að vera þar á gangi nálægt er konungssynir voru í leikum og gaf sig stundum í flokk þeirra, en gætti þess þó ætíð að vera mjög kurteis og hæverskleg; líka sýndi hún mikla geðprýði þar aldrei sást henni þótti sérlega fyrir þó eitthvað í skærist eða heldur væri gjört á hluta hennar, heldur miðlaði hún ætíð málum svo allt fór vel meðal barnanna. Konungur og drottning sem í fyrstu þótti enginn sómi að sjá karlsdóttir í hópi sona sinna voru þó öldungis afskiptalaus af því þegar þau sáu hvílíkum kostum hún var búin.
Þegar hún tíðum hafði gengið á fund bræðranna og verið að leikum með þeim þá fór svo að Hlinik syni konungs tók að lítast vel á meyju þessa, og þar eð hann var sérlegum kostum búinn þá var það eigi síður að henni féll hann vel í geð. Þau tóku síðan mjög að unna hvert öðru og að lokunum hétu hvert öðru tryggðum; er ei getið hvert þau höfðu foreldra sína í ráðunum eða létu þau af þessu vita. Uxu þau nú upp þar til þau voru orðin fulltíða. Þá bar við sá atburður er öllum þótti furðu gegna og olli konungi og drottningu frábærrar hryggðar, og það var hvarf Hliniks sonar þeirra. Enginn vissi hvað af honum var orðið og þó leitað væri þá fannst hann hvergi.
Þóra var nú öldungis óhuggandi og vissi ekki hvað hún skyldi nú til bragðs taka. Hún átti fóstru eina sem var mjög fróð í fornum fræðum og fjölkunnug. Til hennar flúði nú Þóra og biður hana einhverrar ásjár, einkum að lofa sér að vita hvar Hlinik sé niður kominn og ef mögulegt sé að hún geti komizt á fund hans. Kerling stundi nú þungan og kvað ekki vera hægt að veita hið fyrra og því síður að framkvæma hið seinna því kóngssonur mundi vera þangað kominn hvar ekki væri hægt að komast, mælti samt að ef hún vildi finna sig næsta dag mundi hún reyna til að gjöra hana einhvers vísari og á einhvern hátt veita henni liðsinni. Þessu varð Þóra alls hugar fegin og lét ekki lengi bíða næsta dag að hitta fóstru sína. Sagði hún þá að Hlinik hefði af tröllum verið héðan numinn og fluttur til undirheima; væri þar skessa sem vildi þröngva honum til að eiga sig. Þegar Þóra heyrði þetta varð hún rétt sem frá sér numin, fellur um háls fóstru sinni og biður hana að hafa einhver úrræði að koma sér þangað sem hann væri niður kominn; kvaðst hún vilja reyna hvert ei væri mögulegt að frelsa hann frá þvílíkum óvættum. Við þessa kveinstafi Þóru viknaði kerlingin mjög og sagði að þar hún gæti gjört þetta fyrir hana yrði nú svo að vera, þó sér þætti sár skilnaðurinn, einkum þar þær ekki mundu sjást síðar. Hún sagðist eiga mórauða tík sem hún mætti kalla á til að fylgja sér og skyldi hún fara á eftir tíkinni hvert sem hún færi og ef myrkur kæmi fyrir á leiðinni skyldi hún halda í rófuna á henni, mundi hún þá ekki fara afvega. Þegar þessari samræðu var lokið kvaddi Þóra innilega fóstru sína og hélt síðan leiðar sinnar þar sem fylgjari hennar vísaði henni leið. En þegar myrkva tók gjörði Þóra eins og fóstra hennar hafði boðið, tók í rófuna á tíkinni og hélt svo áfram. Lengi gengu þær nú þannig áfram, að ekki sást neitt fyrir níðamyrkri, en á endanum komust þær þó þangað er lýsa tók og loks varð eins bjart og ofanjarðar.
Þá koma þær að hellri einum furðu stórum. Þar fóru þær inn og gengu inn eftir honum unz þær komu að hurðu innar í honum. Hún laukst upp fyrir þeim; þóttist Þóra vita að það mundi hún eiga fóstru sinni að þakka. Þar var ekki óþokkalegt hús; ekkert var þar inni nema ýmsir gripir. – Síðan héldu þær lengra og sáu hurð aðra, komust þar inn; var þar ljómandi fallegt herbergi, allt prýtt innan og þar að auk vóru þar margir dýrgripir er veittu mikla prýði. Þarna sá hún Hlinik sinn sofandi í ljómandi rúmi og var svo kostuleg ábreiða yfir því að hún þóttist ekki aðra þvílíka séð hafa. Fyrir ofan rúmið hékk mjög fagurt sverð, og leizt það mundi vera góður gripur. Einnig sá hún þar steina þrjá, rauðan, hvítan og svartan, sem hún hugði vera náttúrusteina, og einn fugl sat hjá rúminu. Þegar hún var búin að virða þetta fyrir sér fer hún að reyna til að vekja Hlinik, en þess er enginn kostur þó hún á allar lundir reyni til þess. Hún hugsar því að hér séu einhver brögð í tafli og fer að skyggnast um hvar hún geti komið sér fyrir. Finnur hún þar afkima einn og leggur sig þar. Þegar hún hafði nokkra stund legið heyrir hún dunur miklar og innan skamms mikla háreysti. Var þá sagt frammi í hellrinum: „Systir mín, nú ætla ég að biðja þig að fara að matreiða, en ég ætla til Hliniks konungssonar og vita hvert hann vill ekki eiga mig.“ Síðan kemur þessi ófreskja inn og gengur að rúminu þar hann svaf, og mælti: „Syngi, syngi svanir mínir, vakni Hlinik kóngsson.“ Þá hún hafði þetta mælt tók fuglinn að syngja og þá vaknaði hann; fer hún nú við hann mörgum fögrum orðum og að lyktum spyr hann hvert hann vilji sig ekki, en hann neitar því. Er hún þar samt hjá honum þangað til hin skessan kemur með mat og þó hann væri ekki sem mest kryddaður var hann þó svo að hann gat neytt hans. Þegar máltíðinni var lokið hafði hún sömu aðferð og áður og mælti: „Syngi, syngi svanir mínir, sofni Hlinik kóngsson.“ Þar næst fóru systurnar út og voru þar einhvörstaðar um nóttina, en er morgna tók kom hún aftur, vakti Hlinik, gaf honum snæðing og spurði hann að enu sama og fyrri og fekk sömu svör. Svæfði hún hann þá aftur og fór síðan út.
Þóttist nú Þóra vita að þær mundu á daginn fara á veiðar, beið því dálítið við svo þær kæmust nokkuð burt, en þegar hún hugði þær mundi ekki í nánd þá fer hún að rúminu og mælir sömu orðum og skessan; vaknar þá Hlinik; verður þar mesti fagnaðarfundur. Fara þau nú að ræða um efni sín og segir hann nú Þóru að eldri systirin sé sú er vilji eiga sig og sé hér sem húsmóðir. Hafi hún hamfari sótt sig og komið sér hingað. Segir hann sér þyki hér ill ævi sín, en hann hafi þó ekki ráð til að komast úr þeim vanda. Fór Þóra þá að hugga hann og leggur á þau ráð að hann skuli í kvöld gefa kost á því að eiga hana, „samt með því skilyrði að hún segi þér hverjir kostir séu við ábreiðuna, sverðið og steinana, en vilji hún ekki þeim kostum taka þá sé öllum málum lokið.“ Þetta lízt honum einnig og þegar þau hafa lengi fram eftir degi talað saman og hughreyst hvert annað þá svæfir hún hann aftur.
Um kvöldið þegar systurnar komu heim kom sú sama og fyrri inn til Hliniks, vekur hann og spyr sem fyrr, en þegar hann hefur nokkra stund hugsað sig um þá gefur hann kost á því að eiga hana ef hún segi sér kosti gripanna. Henni verður eins og bilt við og kveðst mundi segja honum um suma þeirra, en hann krefst að annaðhvert segi hún um alla eða engan. Þar eð henni var nauðugur einn kostur þá segir hún að á ábreiðunni megi lesa sig upp á jarðríki og hvert sem vilji, en við sverðið sé það að það eitt bíti á sig og Járnhaus bróður sinn, en annað geti þeim ekki grandað, steinarnir hafi þá náttúru að þegar pikkað sé í þann rauða komi eldur, en þegar pikkað sé í þann hvíta þá snjór og regn þegar sama sé gert við þann svarta. Af öllu þessu deyi þeir er það kemur á, en einkum þó af eldinum nema hún og bróðir hennar og þeir er séu undir ábreiðunni. Þegar hún hefur þetta mælt segir hann að nú skuli hún á morgun ásamt systir sinni fara að bjóða til veizlunnar svo enginn verði frestur á. Þetta fellur henni vel í geð og kveðst svo muni gjöra sem hann hefði fyrir mælt. Hleypur hún síðan fram með flissi og óskapalátum að segja systir sinni hvar komið er. Ætlar nú hellirinn niður að hrynja þegar þær verða samtaka með sín feginlæti því þó þá yngri langaði líka til að hreppa hnossið þá varð hún samt að látast samfagna henni. Honum var síðan gefið að borða og tóku svo allir á sig náðir. Að morgni leggja systurnar á stað til að bjóða.
Lætur Þóra þá ekki lengi bíða að vekja hann. Taka þau nú allt til og þau geta yfir komizt af dýrgripum og svo það er áður er getið. Þau leggja síðan á stað. Sjá þau þá hópana er að þeystu af boðsfólkinu, voru það einungis risar og jötnar. Tók Hlinik þá að pikka í steinana. Sá hann þá að hún hafði satt sagt, því hver hópurinn hrundi á fætur öðrum, en æ því meir herti hann sig að pikka þangað til hann sá ekkert framar. Þá héldu þau áfram ferð sinni.
Er ekki getið hvað lengi hún varaði, en þau komu til hallar föður hans. Varð þar mikill fagnaðarfundur og var svo ráð fyrir gjört að þau Hlinik og Þóra skyldu innan skamms giftast. Var ákveðinn dagur hvenær brúðkaupið skyldi fram fara, en daginn áður það skyldi verða voru hjónaefnin á gangi hjá borginni; var hún ekki langt frá sjó. Sáu þau þá hvar skip kom siglandi. Var það allt logagyllt og var rétt sem á sólu sæi nema það veitti ekki ofbirtu. Þá varð Hlinik eins og trylltur og vildi fyrir hvern mun fara niður til strandar og skoða skipið og vita hverjir á væru. En Þóra leitaðist við með öllu móti að aftra honum frá því og sagði að þetta væru missýningar, en ekki neitt í raun réttri. Hann bað hana að fara ekki með þvílíkan hégóma og hélt til skips; fór hann einn því Þóra vildi ekki fara. Þegar hann kom til stranda þótti honum ekki eins mikið koma til skipsins sem til stúlku þeirrar er á því var. Án þess að spyrja hvaðan hún kæmi eða hverra manna hún væri býður hann henni heim til hallar; því hann hafði fengið ást til hennar. Þetta þekktist hún og gekk til hallar með kóngssyni.
Hann gleymdi nú öldungis Þóru sinni og hugði innan fárra daga að ganga að eiga þessa ena fríðu mey. Þessu undi Þóra illa, einkum þar hún vissi að hér voru brögð í, því eftir að mærin var komin til hirðarinnar þá fóru að hverfa menn af henni og vissi enginn hvað af þeim varð. Hún tók nú það til bragðs að hún fékk sér karlsbúning og fer á fund Ásmundar kóngssonar, fær áheyrslu hjá honum. Spyr hún hann þá hvenær brúðkaupið muni eiga að verða því hún þóttist vera vissust um sannindin ef kóngssynirnir segðu henni eitthvað um það, og kvað hann það eiga að verða á morgun. Frá Ásmundi fór hún til Sigurðar og frétti hins sama og fékk sömu svör. Síðan biður hún hann að koma sér á framfæri við Hlinik kóngsson og heitir hann því. Fara þau síðan Sigurður og Þóra í karlsbúningnum á fund Hliniks. Spyr hann hvað karl þessi vilji sér og kveðst ekki hafa langan tíma til að gegna slíkum gestum. Karlinn segir að lítið muni virðast erindi sitt þar það sé að spyrja hvenær hann ætli að giftast festarmeyju sinni, en segir sér þyki þó mikið við liggja að hann fái að vita þetta. Hlinik liggur við að fyrtast, en segir karli þó það sanna. Þá spyr karlinn hann hvert hann hafi nokkurn tíma skoðað í einrúmi þessa heitmey sína eða séð hana þegar hún hafi ímyndað sér að engir sæi hana. Hlinik segir að varla muni hann sjá hana betur hér eftir en hingað til þó ekki hafi hann séð hana þegar svona hafi á staðið. Karlinn biður að hann megi koma með honum þangað hvaðan þeir geti nokkra stund horft á hana einsamla, og það leyfir Hlinik. Fara þeir síðan að herbergi því sem hún byggði og finna rifu eða einhverja holu er þeir geta séð inn um, og þá líta þeir þar herfilega ljóta ófreskju og kallar hún þá: „Járnhaus bróðir minn, gef mér nokkuð að éta.“ Og þegar hún hefur það mælt kemur þríhöfðaður þussi upp úr gólfinu með einn af hirðmönnum konungs. Tekur hún við honum og rífur í sig. Ganga þeir nú í burt Hlinik og karlinn. Spyr karlinn hvörnig honum lítist á og hvert honum þyki hún ekki drottningarleg eða hvert hann vildi nú ekki miklu heldur hafa haldið við hana Þóru sína, sem nú sé óvíst hvar sé niður komin þar hún muni hafa tekið sig frá mönnum vegna mæðu þeirrar er henni hafi borið að höndum þar hann hafi svo svívirðilega með hana farið.
Hlinik getur nú ekki reiðzt karli þó hann sé svona stórorður, hann finnur að karl hefur satt að mæla og verður mjög hryggur. Karlinn spyr þá hvert hann eigi ekki að bera sig að finna Þóru. Segist Hlinik verða því alls hugar feginn. Er nú karl ekki seinn á sér og skundar þangað sem fötin hennar Þóru voru, fer í þau og verður nú Þóra. Fer hún nú strax til Hliniks og fagnar hann henni mjög, segir henni hvernig komið er, að hann hafi verið töfraður og villtar sjónir fyrir sér, spyr því hvað sé til ráða. Hún ræður honum að hann skuli látast ætla að halda brúðkaup sitt til hennar á þeim tíma er ákveðið hefði verið, en segir að hún hafi nú hjá sér sverðið góða sem hún aldrei hafi við sig skilið þar hún hafi óttazt fyrir að einhvern tíma mundi þurfa á því að halda og býður honum nú að taka við því til þess að vega með skessuna því annar segir hún ekki megi til þess verða, þar enginn annar muni bera þrek til að ráðast að henni, en sér þyki líklegt hann geti það sökum fríðleikans ef hann lofi sér að koma inn og setjast til annarar handar honum. Hlinik tekur nú við sverðinu og segir að allt skuli svo vera sem hún ráði til.
Daginn eftir er stofnuð veizlan í höllinni og drottningarefnið inn leitt; sezt hún nú hjá Hlinik, en skömmu síðar kemur Þóra í skrúða sínum og innar fyrir til Hliniks og sezt hjá honum. Þá bregður hinni illa og þá rekur Hlinik hana í gegn. Rekur hún þá upp org mikið og féll svo fram úr sætinu, en í því kemur Járnhaus upp úr gólfinu og veltir um borðum öllum, en Hlinik lætur hann þá í stað bana bíða. Var svo ræst til í höllinni og að nýju stofnuð veizla. Settist Hlinik og Þóra þá reglulega á brúðarbekk, unntust lengi, gátu mörg og væn börn, öfluðu auð fjár og böðuðu í rósum.