Íslenzkar þjóðsögur og æfintýri/Draugasögur/Reynistaðarbræður
Um haustið 1780 sendi Halldór Bjarnason er þá hélt Reynistaðarklaustur son sinn tvítugan er Bjarni hét og mann með er Jón hét og var kallaður Austmann suður um land til fjárkaupa því fyrirfarandi ár hafði mjög fallið fé á Norðurlandi. Síðar um haustið sendi og Halldór yngri son sinn suður er Einar hét, ellefu ára að aldri, og mann með honum er Sigurður hét, og áttu þeir að hjálpa hinum til að reka féð norður er þeir höfðu keypt. Það er mælt að Einar hafi nauðugur farið þessa för og hafi sagt að hann mundi ekki aftur heim koma. Hitt er og mælt að faðir hans hafi ákaft viljað láta hann fara því þó Reynistaðafólkið væri auðugt bjóst Halldór við að vinir sínir mundu gefa Einari kind og kind er hann svo ungur færi til fjárkaupanna. Þegar þeir bræður voru að fjárkaupunum eystra og syðra er mælt að Bjarni er var í flestu fyrir þeim félögum hafi eitt sinn komið inn í smiðju þar sem prestur nokkur var að smíða járn. Bjarni tók upp járnbút einn er lá hjá presti, og mælti:
- „Tvíllaust þetta tel ég stál,
- tólin prests [ eru komin[1] á ról."
Þessu reiddist prestur, því svo stóð á að hann átti þunga með vinnukonu sinni og hugði sem þó var ekki að Bjarni hefði heyrt það og vildi bregða sér brigzlum; prestur svaraði þá í bræði sinni:
- „Ýli þín af sulti sál
- sólarlaus fyrir næstu jól.“
Þessi ummæli prests urðu að áhrínsorðum því seint um haustið lögðu þeir félagar fjórir með féð upp á fjöllin og ætluðu norður Kjalveg þrátt fyrir aðvaranir vina þeirra og kunningja því svo þótti sem feigð kallaði að þeim. Var þeim þá fenginn leiðsögumaður er Jón hét. En allt um það komu þeir hvergi fram og urðu allir úti með fénu og öðrum fjármunum er þeir höfðu með sér.
Nú leið allur veturinn svo að ekkert spurðist til þeirra bræðra. En fyrst fengu menn á Reynistað grun á hvernig farið hefði þegar Björgu Halldórsdóttur systur þeirra bræðra dreymdi að Bjarni kæmi til sín og kvæði:[2]
- „Enginn finna okkur má
- undir fannahjarni;
- dægur þrjú yfir dauðum ná
- dapur sat hann Bjarni.“
Leið svo af veturinn til þess um vorið að ferðamaður einn fór suður fjöll og fann tjald þeirra félaga og þóttist sjá þar lík beggja þeirra bræðra og tveggja manna annara. Síðar komu aðrir ferðamenn að tjaldinu; sáu þá aðeins tvö líkin og þegar sent var frá Reynistað eftir líkunum fundust ekki nema tvö. Voru það lík þeirra Sigurðar og Jóns leiðsögumanns. Eftir langa leit fannst miklu norðar á fjöllunum önnur höndin af Jóni Austmann, reiðtygi hans og reiðgjarðir sundurskornar og reiðhestur hann skorinn á háls. Var það trú manna að hann sem hafði verið mestur mannskapsmaður þeirra félaga hefði haldið norður þangað, en hefði þegar hann örvænti um að ná norður í byggð drepið sjálfur hestinn til að stytta eymdarstundir hans. En af bræðrunum fannst hvorki hold né hár né heldur gripir þeir er þeir höfðu haft með sér. Þegar lík þeirra bræðra fundust ekki dreymdi systur þeirra enn að Bjarni bróðir sinn kæmi og kvæði þetta:
- „Í klettaskoru krepptir liggjum bræður;
- en í tjaldi áður þar
- allir hvíldum félagar.“
Af þessari stöku fengu menn grun á að maður nokkur sem farið hafði þenna veg um vorið hefði stolið af líkum þeirra bræðra öllu fémætu, tekið síðan líkin sjálf úr tjaldinu og falið einhverstaðar. Var þá byrjuð rannsókn og mál höfðað, en allt kom fyrir ekki. En með því ekkert var sparað til að fá skýrslu um líkhvarfið var galdramaður til fenginn að vita hvers hann mætti vísari verða. Hann hafðist við í úthýsi á Reynistað. Þóttist hann sjá að lík þeirra bræðra væru urðuð í hraungjótu og stór hella ofan á, en miði með rúnum lægi undir hellunni, og sagði karl að líkin mundu ekki finnast fyrr en miðinn væri að engu orðinn. Þóttist hann sjá þetta allt gjörla heima og bjóst til ferðar, en á leiðinni glaptist allt fyrir honum svo hann fann ekki líkin er hann kom í óbyggðina þar sem þeirra var von.
Líkin fundust loksins nálægt 1845 suður í Kjalhrauni, undir hellu eins og galdramaðurinn hafði sagt.