Íslenzkar þjóðsögur og æfintýri/Draugasögur/Sagan af Jóni sterka
Maður hét Jón. Hann bjó austur á Eyrarbakka með móður sinni; hann var flestum mönnum sterkari. Á hverju vori kom þar kaupmaður og seldi vöru sína á sumrum og fór burt á haustin. Það var einhverju sinni þá kaupmaður var kominn og verið var að flytja af skipi að Jón var þar staddur; vóru þá méltunnur fluttar. Tók þá kaupmaður tvær méltunnur og batt saman og bauð Jóni að hann skyldi gefa hönum tunnurnar ef hann bæri þær báðar heim til sín. Jón kastaði þá tunnunum á herðar sér og bar þær léttilega heim til sín. Kaupmaður sá að við þetta varð nú að sitja, en þó féll hönum þetta illa að tapa tunnunum.
Litlu síðar hitti kaupmaður Jón og mælti til hans: „Að sumri mun ég reyna betur afl þitt og mun ég þá koma með pilt sem þú skalt glíma við.“ Jón kvaðst ei hirða þótt hann glímdi við mennskan mann, en við tröll og blámenn kvaðst hann ei skyldur að reyna afl. Skildu þeir að því; fór kaupmaður þá burt. Kom hann þá eftir venju næsta vor; finnur hann þá Jón og sagði að nú skyldi hann glíma við dreng er hann hefði. Jón kvaðst vera þess ófús, „því illa segir mér hugur um hann,“ en bjó sig þó út á þann hátt að hann lét þófablað á bak sér og annað á brjóst og sívafði handleggi sína með snæri svo hann yrði ekki klipinn. Síðan fór hann í víðan kufl utan yfir sig; fór svo þangað er kaupmaður hafði valið glímuvöllinn og hafði reist upp hellu mikla með hvassri egg á. Nú sér Jón hvar fjórir menn leiða blámann upp á land og var mjög ógurlegur; var hann digur sem naut og blár sem hel. Er þeir koma nú nálægt Jóni sleppa þeir blámanninum. Veður hann þá mjög tröllslega að Jóni; takast þeir þá á heldur sterklega; finnur Jón að hann hefur ei afl á við blámanninn; gerir hann því fyrst ekki annað en verja sig þar til blámaðurinn mæðist og gapir ofan í lungu og froðufellir; lætur Jón hann þá hrekja sig að hellunni, en þá hann er kominn að henni stekkur hann yfir helluna og keyrir blámanninn á helluna so fast að sundur gekk bringan, so hann lét líf sitt þar. Reiddist kaupmaðurinn þá mjög því mikið hafði hann fyrir blámanninum haft, sagði síðan við Jón: „Nú skaltu útvega mér þá mestu vísindabók sem fáanleg er í öllum heimi eða ég mun ráða þér bana.“ Jón kvaðst ei óttast heitingar hans. Skilja þeir þá og sigldi kaupmaður burt um haustið.
Um veturinn bað Jón móður sína að fá sér skó og nesti. Hún spurði hvert hann vildi fara. Hann kvaðst ei það gjörla vita. Bjóst nú Jón að heiman og kvað hún skyldi ei undrast um sig þótt hann kæmi ei heim um veturinn; „en ef ég kem ei heim í vor,“ segir hann, „mun ég dauður verða“.
Síðan kveður hann hana og gengur nú til fjalla og á öræfi; gengur hann nú lengi þar til um kvöld að hann kemur að bæ, ber að dyrum, kemur þar út stúlka. Hann heilsar henni; hún tekur því vel. Hann spyr hana hvert þar sé margmennt. Hún sagði að þar væri ei nema foreldrar sínir; baðst hann þar gistingar og fékk það; hún leiðir hann þá í skála. Þar var eitt rúm sem hún vísar hönum á, sækir hún hönum mat og segir hann skuli þar sofa. Síðan gengur hún í burt. Þá hann hafði borðað fer hann að hátta; kom þá stúlkan til hans og háttaði hjá hönum. Þá þau vóru nú lögzt út af spyr hún hvað erindi hans sé. Hann segist vera að útvega þá mestu vísindabók sem til sé í heimi. „Vel mun faðir minn hafa vitað fyrirætlun þína og muntu hér kominn vera fyrir hans tilstilli,“ segir hún, „og mun hann eitthvað úr þessu ráða fyrir þig.“ Sváfu þau þar um nóttina. Var Jón þar so um veturinn að boði stúlkunnar, en ekki sá hann karl né kerlingu ellegar nokkuð annað lifandi kvikindi. Var stúlkan þessi þar hjá honum um veturinn.
Eitt kveld um veturinn seint spurði stúlkan Jón hverju hann mundi svara ef faðir sinn kæmi á gluggann og spyrði hvert hann vildi róa á sjó með sér. Jón kvaðst mundi segja að hann vildi það. „Þá máttu duga ef hönum líkar við þig,“ sagði hún. Snemma um morguninn heyrir Jón að sagt er á glugganum: „Viltu róa, Jón?“ Hann sagði já og stóð upp og gekk út. Þá sá hann karl gamlan standa á hlaðinu með færi í hendi; heilsar Jón hönum þá og þakkar hönum fyrir veturvistina, en karlinn tekur því heldur fálega og gengur síðan á stað, en Jón á eftir.
Ganga þeir nú lengi þar til þeir komu að vatni miklu. Þar var skip í nausti; hrundu þeir skipinu út á vatnið og réru síðan langt frá landi. Þá mælti karlinn: „Ei skulum við nú lengra fara og skaltu hafa úti árar í dag og halda við skipið, en ég mun keipa færi mínu.“ Hann gerir nú so en karlinn keipar færinu fram eftir deginum. – Síðla um daginn sér Jón að karlinn fær eitthvað á öngulinn og dregur hann það upp undir borðið; er það þá flyðra afar stór. Karlinn segir hún muni vera of þung í skipið, „og verðum við að hafa hana á eftir skipinu“. Spyr karlinn Jón hvert hann vilji heldur róa í land eða halda í flyðruna. Jón kvaðst róa vilja; tók Jón þá til ára; kom þá á stormur mikill, en gekk þó sem í logni væri skipið. En er þeir komu í land sagði karlinn: „Mikill maður ertu, Jón.“ Settu þeir upp skipið og bundu flyðruna við stein í landsteinunum, „og mun ég hirða aflann,“ segir karlinn. Nú fara þeir heim; fer Jón inn til stúlku sinnar, en karlinn er eftir á hlaðinu.
Morguninn eftir er sagt á glugganum: „Viltu róa, Jón?“ Hann játti því, fer so út og er þar þá karlinn með færi sitt, fara so til vatnsins og sér Jón þá ei flyðruna; róa þeir nú enn lengra en hinn fyrra dag. En um kveldið dregur karlinn hákarl mikinn upp undir borði; fara þeir nú að halda í land og réri Jón, en karlinn hélt í hákarlinn; brast nú á enn meiri stormur en hinn fyrra dag og gekk þó skipið sem í logni þar til að landi kom. Karlinn segir þá: „Mikill maður ertu, Jón;“ bundu þeir nú hákarlinn og gengu nú heim. Karl kvaðst mundi hirða aflann. Nú finnur Jón stúlku sína. Hún segir nú Jóni að næsti dagur sé seinasti vertíðardagur föður síns, „og þarftu enn, Jón, að taka á karlmennskunni.“
Næsta morgun er sagt á glugganum: „Viltu róa, Jón?“ Hann játaði því; fara þeir nú eftir venju að vatninu; var þá hákarlinn burt; róa þeir nú hvaðan af lengst. Leið nú dagur að kvöldi, þá dregur karl hval mikinn; fara so eftir venju að halda til lands, að karlinn hefur hvalinn á eftir, en Jón rær; brast þá á svo mikið veður að aldrei hafði þvílíkt komið, gekk þó skipið sem í logni. En er þeir koma að landi segir karl: „Mikill maður ertu Jón.“ Bundu þeir hvalinn við stein, gengu síðan heim. Karl kvaðst mundi hirða aflann. Þakkar nú karlinn hönum fylgdina. Litlu síðar sagði stúlkan við Jón að nú mundi hann vilja á burtu, „og mun faðir minn fylgja þér á veg.“
Jón býr sig nú til ferða og kveður stúlkuna, en er hann kemur út er karlinn ferðbúinn „Nú ætlar þú burtu, Jón minn,“ segir karl, „og mun ég fylgja þér á réttan veg.“ Halda þeir nú á stað þar til þeir komu á réttan veg. Þá segir karlinn: „Nú mun ég ekki lengra fara.“ Settust þeir þá niður. Þá mælti karlinn: „Lítið hefur þér nú orðið ágengt erindi þitt; var það af mínum völdum að þú hingað komst. Nú gengur dóttir mín með barni er þú átt og er það drengur. Ég á nú eftir að lifa tólf ár, en kerling mín verður dauð á undan mér og að þeim tíma liðnum skaltu hingað koma og eiga dóttur mína og það sem fémætt er í kotinu. Jarðaðu mig hjá kerlingu minni áður en þú ferð burt.“ Síðan tók hann upp hjá sér bók og fékk Jóni og kvaðst mundi gefa hönum hana, „en varastu það,“ segir karlinn, „að lesa aldrei lengur en hálfa klukkustund í einu. Ekki hef ég annað gjört í vetur né kerling mín en að taka þessa bók saman. Í sumar þegar kaupmaður er í búð skaltu fleygja bókinni á borðið; mun þá kaupmaður taka bókina og fara að lesa í henni En ef so kann til að bera að bókin losni þá taktu hana og njóttu hennar vel.“ Skildu þeir nú og óskuðu hvur öðrum lukku.
Fer nú Jón heim; varð móðir hans hönum fegin mjög því hún hugði hann fyrir löngu dauðan. Kom nú kaupmaður um vorið.
Einhverju sinni þá kaupmaður var einn í búð kom Jón með [bókina] og kastaði henni snúðugt á borðið, en kaupmaður tók bókina og fór að lesa. En er hann hafði lesið tímakorn fleygði hann bókinni á borðið og stökk síðan út og fram í sjó og drap sig. Jón tók bókina og fór heim til sín. Þótti mönnum Jón vita meira en aðrir menn.
Þegar tólf ár vóru liðin fór hann að kotinu; vóru þá hurðir allar rammlega læstar. Barði hann á dyrnar, en enginn kom til dyranna; braut hann þá hurðina og gekk inn. Sá hann þá stúlkuna og var hún grátandi; var þar drengur hjá henni efnilegur mjög. Varð þar fagnaðarfundur mikill; sagði hún hann vera föður drengs þessa. Var karlinn þá nýdauður. Jarðaði hann þá karlinn hjá kerlingunni. Síðan flutti hann þau stúlkuna og drenginn og allt það sem fémætt var – og var það ei mikið – heim til sín. Bjó hann þar mörg ár.
Þá hann var hniginn á efri aldur flutti hann sig á bæ nokkurn nálægt Skálholti og bjó þar alla ævi síðan, og var haldinn einhvur hinn mesti merkismaður og var góðgjarn og heilráður og leituðu margir ráða til hans og reyndist vel. Á þessum sama bæ dó hann og var grafinn í kórsgólfinu í Skálholtskirkju. Hafði hann beðið að láta bókina undir hendi sér og so var gjört.
Löngu þar eftir voru skólapiltar í Skálholti. Tveir af þeim tóku saman ráð sín að vekja Jón upp og skyldi annar vekja hann upp og grípa bókina undan hendi hans, en hinn hringja klukkunum so hann færi niður aftur; fór þetta nú fram. Sjá þeir nú koma upp mikinn mann gráhærðan með bókina undir hendi sér. Þreif þá sá sem upp skyldi vekja til bókarinnar og náði ekki nema miðparti hennar, þá var hinn of fljótur að taka í klukkurnar so þeir höfðu ekki meira af Jóni. Það er af bókinni að segja að það var Gráskinna galdrabók.
Lýkur so að segja frá Jóni sterka.