Íslenzkar þjóðsögur og æfintýri/Goðfræðisögur/Um trölla-Láfa
Um Trölla-Láfa
Á dögum Odds biskups Einarssonar í Skálholti bar það við eitt sinn að ofarlega úr Biskupstungum fóru nokkrir menn til kolabrennslu í skóg sem lá fyrir ofan byggð og höfðu með sér unglingspilt til hestageymslu sem Ólafur hét. En eitt sinn þá hann gekk til hesta kom hann ei aftur. Hans var leitað víðs vegar, en kom fyrir ekki. En þremur árum síðar kom hann á hlaupum til kolamanna á sama stað og sagði sjálfur hvörsu hvarf hans gekk til, að einn dag var hann sendur í hestaleit og gekk lengra en að vana. Þá vissi hann ekki fyrr til en ferlega stór skessa flanaði móti honum, þreif hann upp og hljóp með hann langan veg til óbyggða unz hún kom að hömrum nokkrum. Í þeim var hellir; þar fór hún inn með hann. En þá inn kom var þar önnur skessa fyrir unglegri; nokkuð vóru þær hærri en hæstu karlmenn, en mikið digrari. Þær voru í hrossskinnsstökkum skósíðum í fyrir, en stuttum á bak. Þær gáfu honum að eta oftast silung er þær veiddu eða seiddu því ætíð var önnur að veiðum á daginn, en hin að vakta hann. Þær létu hann sofa millum sín á nóttunum, höfðu hrosshá undir og aðra ofan á. Það var oft að sín fór í hvört eyra á honum og korruðu í þau svo hann sagðist ekki hafa vitað af sér. Þær vildu láta vel að honum og höfðu miklar gætur að honum fyrst að hann hlypi ekki burtu. Það var eftir að hann var búinn að vera þarna eitt ár, um vorið, að hann var úti og sá kolareyki niður í afréttum, en vissi hvöruga skessuna heima að hann hljóp á brott, en ekki var hann langt kominn áður skessan hin eldri kom, sló á kinn hans með loppunni, og þar hafði hann síðan svartbláan blett á sér, greip hann síðan upp og hljóp með hann að hellinum. Eftir þetta höfðu þær sterkari varðhöld á honum. Eitt sinn tók sú yngri til orða við hina eldri: „Hvörnig er því varið að ætíð þá ég kem við hann Láfa beran þá finnst mér ég brenna?“ „Furðaðu þig ekki á því,“ kvað hún, „það gjöra bænirnar hans gretta Odds.“ Til matar sagði hann þær hefði oftast haft silung, stöku sinnum hrossaket. Ekki utan einu sinni hefðu þær ekki viljað hann vissi hvað þær höfðu til matar.
Þarna var hann unz leið að þriðja vorinu og hann vissi að leið að þeim tíma þá menn fóru upp í afréttir til kolagjörðar; þá lézt hann veikjast og það svo hann gat ekkert etið. Þær vildu leitast við með öllu móti að hann hresstist, en kom fyrir ekki; hann var æ verrri. Eitt sinn spurðu þær hvert hann vissi ekki af neinum þeim mat sem hann mundi geta etið. Hann kvað nei við, nema ef hann fengi níu ára gamlan hákarl; hann mundi henn geta etið. Hin eldri kvað bágt úr því að ráða því hún vissi hvergi af honum á Íslandi nema hjá Ara bónda í Ögri, en til vildi hún reyna að ná honum, stökk síðan burtu, en hin yngri var að veiðum. Þegar hún var burt komin hljóp Ólafur úr hellinum og stefndi á kolareykina unz hann komst til kolamanna, er þekktu hann, hvörjir í hasti tóku hesta sem hjá þeim vóru og riðu með Ólaf í byggð, allt að Skálholti og yfir Brúará og höfðu á ferð sinni mestan hraða. En þegar þeir voru nýkomnir yfir ána kom eldri skessan á hamarinn hinumegin árinnar og lét illilega, benti til Ólafs með loppunni og sagði: „Þar ert þú, stráki.“ Þá ærðist Ólafur og vildi brjótast úr höndum þeirra og til hennar, svo þeir gátu nauðulegar haldið honum. Hestur stóð á hamrinum skammt frá henni; hún hljóp að honum, sleit hann sundur og fleygði svo á bak sér og stökk burtu. En þeir fóru heim með Ólaf og afhentu hann biskupi, sem hafði hann í svefnherbergi sínu nokkurn tíma unz hann kom honum í Austfjörðu til Ólafs prófasts bróður síns á Kirkjubæ í Hróarstungu og bað hann sjá fyrir honum. [Var] hann svo hjá honum þar til hann byggði honum Húsey, hvar hann bjó til elli.
Oft hafði komið á hann nokkurs konar æði og brauzt hann þá við björg og steina eins og hamramur og sagði þá tíðum: „Mikið var það að ég skyldi fara frá skepnunum mínum.“ Seinast þá hann var vorðinn gamall byrjaði hann ferð til Berufjarðar og lagði upp á Öxi, fjallveg er liggur upp úr Skriðudal, og spurðist ekki til hans síðan. Héldu menn að tröll mundi hafa tekið hann. Magnús og Þorvarður hétu synir hans sem bjuggu eftir hann í Húsey og svo niðjar þeirra eftir þá fram á átjándu öld ofarlega, en ekki veit ég um niðja þeirra nú sem þó munu til vera.