Íslenzkar þjóðsögur og æfintýri/Helgisögur/Dansinn í Hruna
Einu sinni til forna var prestur í Hruna í Árnessýslu sem mjög var gefinn fyrir skemmtanir og gleðskap. Það var ávallt vani þessa prests þegar fólkið var komið til kirkju á jólanóttina að hann embættaði ekki fyrri part næturinnar, heldur hafði dansferð mikla í kirkjunni með sóknarfólkinu, drykkju og spil og aðrar ósæmilegar skemmtanir langt fram á nótt. Presturinn átti gamla móður sem Una[1] hét; henni var mjög móti skapi þetta athæfi sonar síns og fann oft að því við hann. En hann hirti ekkert um það og hélt teknum hætti í mörg ár.
Eina jólanótt var prestur lengur að þessum dansleik en venja var; fór þá móðir hans sem bæði var forspá og skyggn, út í kirkju og bað son sinn hætta leiknum og taka til messu. En prestur segir að enn sé nægur tími til þess og segir: „Einn hring enn, móðir mín.“ Móðir hans fór svo inn aftur úr kirkjunni. Þetta gengur í þrjár reisur að Una fer út til sonar síns og biður hann að gá að guði og hætta heldur við svo búið en verr búið. En hann svarar ávallt hinu sama og fyrri. En þegar hún gengur fram kirkjugólfið frá syni sínum í þriðja sinn heyrir hún að þetta er kveðið og nam vísuna:
- „[Hátt lætur í Hruna
- hirðir þangað bruna;[2]
- svo skal dansinn duna
- að drengir [megi það[3] muna.
- Enn er hún Una
- og enn er hún Una.“[4]
Þegar Una kemur út úr kirkjunni sér hún mann fyrir utan dyrnar; hún þekkti hann ekki, en illa leizt henni á hann og þótti víst að hann hefði kveðið vísuna. Unu brá mjög illa við þetta allt saman og þykist nú sjá að hér muni komið í óefni og þetta muni vera djöfullinn sjálfur. Tekur hún þá reiðhest sonar síns og ríður í skyndi til næsta prests, biður hann koma og reyna að ráða bót á þessu vankvæði og frelsa son sinn úr þeirri hættu sem honum sé búin. Prestur sá fer þegar með henni og hefur með sér marga menn; því tíðafólk var ekki farið frá honum. En þegar þeir koma að Hruna var kirkjan og kirkjugarðurinn sokkinn með fólkinu í, en þeir heyrðu ýlfur og gaul niðri í jörðinni. Enn sjást rök til þess að hún hafi staðið uppi á Hrunanum, en svo heitir hæð ein er bærinn dregur nafn af sem stendur undir henni. En eftir þetta segir sagan að kirkjan hafi verið flutt niður fyrir Hrunann þangað sem hún er nú enda er sagt að aldrei hafi verið dansað síðan á jólanótt í Hrunakirkju.