Guðmundar saga Arasonar/27
Herra Guðmundr byskup hugsar um bæði nætr ok daga, hversu heilög kristni guðs var hryggiliga hneist í háðuligum framferðum svo óbæriligs ofsa ok ágirndar sem hún hafði svo langan tíma þolat um daga fyrri byskupa með óbættum skaða. Hann sér, at tveir eru vegir, hylja sik með ófremd ok kaupa svo frið eða taka krossinn Jesú Kristi ok bera með honum hvat, er hendrnar þola.
Af þessum tveim kýs hann þann með heilags anda íblástri at vera heldr hirðir en leigumaðr. Því ríss hann upp með frjálsri kirkjunnar rödd móti þeim vörgum, er þat eitt stunduðu með gráðugum sult at svelgja hjörð almáttigs guðs. Héðan varð þat, er hann spáði í sínum kosningi, at þeir birta sik fyrstir í blótlausri iðran, sem fyrr sýndust ok fylgdarmenn hans heimligrar tignar, því at eigi vildu þeir greina, at skipt var um mennina ok honum var nú bæði boðit af guðs hálfu at brenna ok lækna, berja ok miskunna, því at svo sem byskupi er boðit at vera linr iðröndum, svo er hann skyldugr at vera strangr ok stríðr dramblátum. En því, at vitstolnir menn vanvirða byskupsins gerðir, gleymdu þeir eigi hans reglu ok settu honum einkanliga tvennt ámæli alla götu, þat fyrra, at hann hafnaði hvers manns tillögu. En í mót þessum tvíföldum umlestri stendr vel, at vér hlýðim, hvat erkibyskup Dunstanus segir hér um, at þau lögtekin dæmi fylgi síðan Guðmundi byskupi um alla söguna.
Heilagr Dunstanus var erkibyskup í Kantia, þá er svo bar til þar innan staðar, at meistaramenn yfir steðja erkistólsins, í þeim glæp sannprófaðir, at þeir höfðu falsat steðjann, vóru inn kastaðir með valdi konungsins. Gerðist þessi hlutr mjök síðla á næsta laugardag fyrir hvítasunnu. En á næsta morgin þriðju stund dags, sem herra erkibyskup er til messu búinn, snýst hann til fólksins ok spyrr yfirvald staðarins af konungdóminum, hvort falsarinn hefði tekit lögliga skrift, en þat er í Englands lögum at láta báðar hendr.
Honum var sagt, at þat var dvalt sakir hátíðar.
Hann svarar: „Þessi sök heyrir mér til ok minni kirkju, ok því syng ek eigi messuna, fyrri en þeirra pína er fullger.“
Ok án dvöl, sem hann sér, at þeir renna út af musterinu, sem vinna skulu verkit, snýst hann til altaris ok grætr svo í sampíning bróður síns, at fljóta tárin fram af augunum með stórum styn ok hugarangri. Svo framt ok, sem þeir koma aftr, er sendir vóru, þvær hann ásjón sína ok segir svo: „Nú væntir ek, at drottinn minn þiggi offr af þessum höndum,“ – gekk síðan glaðr til altaris.
Í því sama officio kom yfir hans höfuð ok herðar heilagr andi sem eldr logandi, ok hvíldist sá yfir honum um alla lágamessuna, sem allir menn sá í kirkjunni. En eftir messuna, sem hann lét síga hökulinn aftr af herðunum, hekk hann í lofti, því at klerkarnir vóru nær blindir af tárum ok þeim ótta heilagleiks at koma nær honum.
Þetta dæmi sýnir, hversu vöndr ok himnamjöl, vín ok oleum, á samt at vera í formannsins brjósti ok hversu almáttkum guði er þat sambland elskuligt.
Hér fylgir annat dæmi af byskupligri staðfesti.
Dunstanus erkibyskup bannfærði einn ríkan jarl í landinu fyrir opinbera hóranar skemmd, en jarlinn sækir at fylgi konunginn í Englandi, ok hann gefr honum bréf til erkibyskups, at jarlinn fái lausn. Erkibyskup virði þat bréf svo mikils sem blek okg bókfell. Herra jarlinn lætr eigi fyrir vinnast, sækir nú á herra páfans garð með stóran kostnað ok hugsar yfirvinna erkibyskupinn. Svo tærir hann í curia, at hann fær herra páfans bréf til Dunstanum erkibyskups.
Sem þat er upp lesit fyrir Dunstano með því boðorði, at hann taki jarl ór banni, hann svarar svo: „Langt sé þat frá mér,“ sagði hann, „at fyrir nokkurs dauðligs manns orð fyrirláti ek lögmál drottins míns Jesú Kristi, langt ok fjarri sé þat minni sál.“
At sénni slíkri staðfesti fellr jarlinn til fóta honum með tárum, gefandi sik allan í guðs vald á kirkjunnar dóm með fráskilnaði fyrri ófrægðar. Fann hann þegar þat, er hann leitaði, lausn ok líkn af kirkjunnar hálfu. Þetta birtir þann sið valdra manna guðs at skíra fyrst auga sjáldrit yfir glóð ástarinnar, enda víkja síðan fyrir engum lifanda manni af réttum veg, sem gerði Tómas erkibyskup eða Guðmdundr Hólensis, en þá sýndist vondum mönnum sem þeir sé einráðir ok deilugjarnir, sem stendr í lífssögum þessara guðs vina, sem nú vóru nefndir.