Guðmundar saga Arasonar/28
Nú með því at Kolbeini Tumasyni varð höfgara en hann hugði at hafa herra Guðmund Hólabyskup undir hendi sér, byrjar hann óheyriligan herskap ok ófagran fjárafla móti kirkjunnar frjálsi ok klerkanna, sem einn af justisum Heinreks konungs.
Þat er upphaf hans, at hann hefr kæru á lærðan mann, þat kallar hann fornt fémál, en byggðarrómr var sá, ef menn þorði rétt at tala, at sá málatilbúnaðr væri eigi mjök vandaðr, þótt leikmenn hefði hlut í átt undir lands lögum. Prestrinn sækir byskup at málinu, gerir honum kunnigt, hvat hann hafði lögligra vernda, en gefr sik ok sitt góz á kirkjunnar vald ok frið undir vernd byskupsins. En er Kolbeinn fregn þetta, sækir hann prestinn, sem hann kallaði landslög bjóða, til útlegðar ok ætlaði þá sömu sekt at hafa frammi á allsherjarþingi um sumarit. Herra byskup fyrirbýðr Kolbeini af guðs hálfu ok heilagrar kirkju at sækja prestinn, en hann leggr ógilt, hvat herra byskup talar, ok fjölmennir til þings, sem hann skuli kæra in stærstu málaferli. Herra byskup hugleiðir annan veg, at bæði sakir guðs réttar ok þess, er prestrinn hafði sik lagt á kirkjunnar náð, stendr honum eigi at snúa baki við, ok því tekr hann at sér vini sína ok frændr til alþingisreiðar.
Sem fram kemr í þing ok mál er búit móti prestinum til dóms eftir flutning ok atgöngu Kolbeins gengr herra byskup til Lögbergs með bagal ok stólu ok talar svo: „Vér fyrirbjóðum af guðs hálfu undir banns pínu at draga prestinn undir leikmanna dóm.“
Síðan gengr hann í braut, en þeir dæma eigi at síðr ok gera prestinn sekjan drápsmann.
Sem þetta er sannspurt, gengr herra byskup til Lögbergs á næsta dag eftir ok hefr svo sitt mál: „Þik kveð ek at þessu, Kolbeinn, þú hefir ratat í óhlýðni við guð ok heilaga kirkju ok við oss með svo opinberum glæp, sem nú er öllum ljóst, at þú hefir dregit lærðan mann með fors ok ranglæti undir leikmanna dóm. Hefir þú eigi verit þér einum illr ok óþarfr í þessu verki, heldr þeim öllum, er hér samþykktu með vitnisburð, dómi eða rangfengnum sóknargögnum, því firr stæði þér at rangdæma prestinn til dauðligrar sektar, at þér áttuð hann eigi rétt at dæma. Nú samir öllum lítt, en þér ferligast, at grimmast svo í móti guði. Því megum vér eigi né viljum þyrma þér, ok sakir þess at glæprinn fyrirmælir þér ok öllum þínum fylgjurum í þessum ósóma, þá lýsum vér yfir yðr öllum samt af kirkjunnar hálfu ok herra páfanna skipan it sterkasta forboð guðs þjónustu, þar til þér sættizt við guð ok heilaga kirkju með iðran ok fullri yfirbót.“
Herra byskup heyrir orðin, en svarar engu. Prestrinn seki hafði riðit til þings með byskupi, svo reið hann ok heim aftr til Hóla með honum, en kona sú, er prestinum tilheyrir ok geymir þeirra búnað, kúgast af Kolbeini til fjár framlaga, at hann láti búit standa.
Þetta sama haust dregr Kolbeinn at sér fjölmenni ok ríðr til Hóla ok lætr þar dynja stefnu svo stranga upp á húskarla ok heimamenn byskupsins, at hann lætr varða útlegðarsök hald ok hjálp við prestinn.
Móti þessi stefnu hrærist mjök byskupinn ok heitast berliga at bannfæra Kolbein, áðr til koma beggja vinir ok bera sáttmál, en herra byskup vill enga aðra sætt fyrir kirkjunnar hönd en Kolbeinn gangi til festu ok allt hans brot standi á kirkjunnar dómi, bæði til skrifta ok fégjalda. Ok til þess at illskueldrinn mætti lægjast, draga góðgjarnir bændr saman með því játyrði Kolbeins til sættar, at þeir skuli borga fégjöld slík sem dæmast.
Svo slítr þetta mót, at Kolbeinn gengr til festu, sem áðr var greint. Segist herra byskup vel mega bíða annars sumars ok alþingis um þetta mál, at því betr verði haldinn dómr kirkjunnar, sem vitrustu manna ráð er til leitt, hversu lögliga hann er settr ok saminn, skildust at svo mæltu ok hétu sáttir. Var nú næsta vetr kyrrt at kalla.
En um sumarit eftir ríðr herra byskup til alþingis ok dæmir þar með ráði Páls byskups ok annarra vísustu mann tólf hundruð vaðmála. En þessa gerð svo lágliga samda rýfr Kolbeinn, þegar hann kom heim í hérað, svo at varla laukst helmingr dómsins, því at hann sagði bændr skylduga at lúka slíkt er þeir játuðu, en byskupinn heimtir einart á Kolbein fullan dóm eftir handfestu þeirra. En því lúka bændr eigi, at Kolbeini líkaði svo betr. Ok þó at hann væri fallinn fyrir dómrof aftr í sama forboð, þá lætr byskupinn enn atgerðalaust, þar til hann eykr meiri bölvan yfir sitt höfuð.