Guðmundar saga Arasonar/29
Sigurðr Ormsson ok hans kumpán, er Hallr hét, hafast enn nokkut at þetta sumar. Þeir fara til ok draga mann undir meiðingar ok limalát ór Þverárklaustri í Eyjafirði. Þar með kúga þeir einn prest at lúka sér stórfé, til þess at hann haldi lífi ok limum. Þetta fé draga þeir undir sik ok kalla höfuðmund prestsins. Fyrir þessar tvífaldar sakir, svo ljósar ok guðrækar, bannfærir byskup þá báða. Lætr Kolbeinn í fyrstu sem hann skuli forðast þeirra samneyti, en litlu síðar tekr þá bannsetta svo sem í sinn faðm með sætt ok löguneyti. Varð sá endinn þessa máls fyrst at sinni, at Sigurðr ok Hallr sættust við heilaga kirkju um haustit in festo Mauricii. Greinir eigi framar þeirra sætt en byskupi þótti heilög kirkja hafa sinn rétt.
Kolbeinn sat í hjá friðinum, því at honum er sárt at láta af penninginum. En svo sem herra byskup hugleiðir, hverja samtempran réttvísi ok miskunn hefir í lögmáli guðs, sér hann, at eigi tjáir linleiki við þenna mann, því at æ framleiðis eykr hann sína vesöld, hvar fyrir byskupinn neytir valds sér gefins af guði ok bannfærir Kolbein með fullri þjónustugerð á næsta vetr eftir jól fyrir þær tvær sakir, at fyrir kirkjunnar dómrof féll hann aftr í þat sama forboð, er fyrr var hann í settr, en nú síðar fyrir samneyti bannsettra manna með fráskilning kirkjunnar. Margar vóru hans sakir, þótt þessar sé greindar, sem var samblástr hans at banna sölur til staðarins ok hvat annat, er hann lysti.
Sem hann hafði bannfærðr verit, heldr hann sik einn veg í samneyti sem áðr, dregr nú saman herfólk um vorit eftir páskir ok gerir heimsókn aðra til Hóla með átta tigu manna þess erindis at stefna lærða ok leikmenn af byskupsins garði til þess héraðsþings, er þeir kölluðu Hegranessþing.
Ok er byskup varð þess varr, býðr hann bæjarlýð at standa hjá sér til beggja handa í þeirri stöðu, sem hann skipar, fjarri kirkju, því at hann segist eigi vilja, at kirkjan svívirðist í nákvæmd bannsettra manna. „Skulu þeir ekki tala við þat auma fólk, en ek mun tala, þat mér leggst í brjóst.“
Síðan skrýddist herra byskup ok tekr með sér eina rullu skrifaða með norrænu. Stendr hann svo með bagal ok mítru í öndverðu brjósti síns fólks þann tíma, er Kolbeinn reið á staðinn. Kolbeinn víkr þangat at, sem hann sér, at byskup er fyrir, ok byrjar þegar sitt mál með stefnu svo fjölmennri sem fyrr var sagt.
Byskup þolir ok þegir, meðan fram ferr stefnan, en talar síðan: „Enn býð ek þér sætt, Kolbeinn, því at alls of lengi heldr þú þínu þrái. Þú reisist í móti þeim, er þú ættir at þjóna með öllum krafti andar ok líkama. Þú þykkist vitr, en villist þó allr ok hvarflar í myrkrum sem sjónlauss maðr, þá er þú þykkist hefjast af þinni hrapan ok vaxa af þinni vesöld, þá er þú hatar ok hæðir móður þína, er þú ættir vernda ok verja, ef þú vildir vera réttr kirkjunnar son. Nú geym þín, at þú ofþreytir eigi, því at ek segi þér satt, at hvort er þú fjölmennir eða stefnir, skal ek eigi hopa fyrir þér ok eigi gerast eiðrofi fyrir þína skyld, en þá væri ek svo, ef ek hylda með hljóði, þá er þú fyrirsmár ok fóttreðr kirkjunnar ok klerkanna rétt. Ok til þess at þú gangir óduldr, hvat sá maðrinn aflar, er þvílíkt starfar, þá heyr, hvat ek les þér.“
Herra byskup tekr þá rolluna ok less sjálfr á norrænu þau bannsetningarorð, er þar vóru saman lesin, þung ok mikil at heyra.
Kolbeinn stendr ok heyrir, en víkr síðan þegjandi aftr í veg ok kveðr vísur þessar með miklum móð:
- Báls kveðr hlynr at Hólum
- hvern mann vesa í banni
- Gylfa láðs, þanns greiðir,
- geðrakkr, fyrir mér nakkvat.
- Geystr mun gegn at flestu
- Guðmundr fara of stundir.
- Trautt mák enn fyrir annan
- enda sjá, hvar lendir.
- Bannar byskup mönnum,
- berr stríð af því víða
- lýða kind á láði
- löngum kirkjugöngur.
- Trautt kann hóf, sás háttar,
- hoddlestir, vel flestu,
- meðr eru af því aðrir
- ósælir, stórmæla.
- Ara vill Guðmundr gervast
- glíkr Tómasi at ríki,
- nær liggr okkr við eyra,
- erfingi, höfðingja.
- Ræðr guðs laga greiðir
- geðbjartr snöru hjarta.
- Hræðist himna prýði
- hann, en vætki annat.
Hér af má skilja, at Kolbeinn sá tvo hluti, réttvísi byskupsins, en rangindi sjálfs síns, ok þó gaf ógiftan honum faðmlag svo fast, at hann fekk eigi frá henni snarazt.