Guðmundar saga Arasonar/31
Þessu næst gerist þat ófriðarefni í byggðinni enn at nýju meðal kirkjunnar ok Kolbeins, at einn klerkr akolitus at vígslu, ósiðsamr í vopnaburði, lifnaði ok klæðaskurð, ráðspellaði konu nokkura í vernd ok garði bræðra sinna. Bræðr konunnar taka þat ráð, sem þá var kært, sækja Kolbein at málafylgi upp á skaða klerksins. Klerkr leitar fyrir sér í öðrum stað, ferr til byskups ok biðr hann ásjá, gefr þar með sik ok allt sitt góz í vald ok vernd heilagrar kirkju.
Við þetta tiltæki grimmast Kolbeinn at marki ok býr til sóknar legorðssökina. Herra byskup býðr fram klerkinum til frelsis sex hundrað vaðmála ok kallar þat tvennt fullrétti svo fallinnar konu. Þessu boði neitar Kolbeinn, mest fyrir þá sök, at hann segist æ fyrst rjúfa, hvat er hann talar, ok því ferr hann fram málaferlum ok tilbúnaði, sem hann hugsaði.
Herra byskup sér enn þar komit, at guð drottinn fyrir spámanninum býðr honum upp stíga til verndar ok skipast múr fyrir húsi Ísrael ok standa í bardaga á degi drottins, því fyrirbýðr hann undir banns viðrlögu, at Kolbeinn dragi kirkjunnar rétt undir sik eða sína blástrsmenn í fordæmi klerksins. Kolbeinn anzar engu, hvat hann segir, lætr tumba málit á gallhörðum landslagalit allt til útlegðar. Herra byskup sér sik krafðan til framferðar af kirkjunnar hálfu ok gerir fyrst lögligar ok föðurligar áminningar til afláts ok yfirbótar, en forboðar síðan Kolbein ok alla þá, sem sátu þann útlegðardóm.
Kolbeinn harðnar því meir, dregr nú at sér Sigurð Ormsson til fylgis ok framferða móti byskupinum, at þar hér vel sannist, sem fyrr var ritat, at þeir tveir stóðu fremst í fylkingu móti byskupinum, sem honum áttu bezt at lúka. Þeir byrja fjársókn innan fjórtán nátta eftir dóminn, at allt þat góz, er klerkrinn hafði átt, skal falla upptækt í þeirra garð. Herra byskup fyrirbýðr þeim ranga sókn ok yfirgirnd fjárins, segir, at hverr sá penningr er kirkjunnar eign. Þeir gefa því engan gaum ok grípa slétt upp undir sik.
Herra byskup bannfærir þá báða fyrir svo guðrækilig rán. Stendr nú í þeirri hörmung, at veslugir víkja eigi til baka, heldr verða af vondum verri, því at þetta sumar fjölmenna þeir til alþingis.
Því er alþingi kallat, at þat skal vera eitt höfuðþing á hverju ári í sama stað sunnanlands ok sama tíma, í enda júnii, en upphafi júlii. Héldu þann tíma þingit formenn landsins, en nú stjórna lögmenn, síðan landit var svarit Nóregskonungi. Skulu sýslumenn nefna svo marga skilvænustu menn til þingreiðar ór hverju héraðsþingi, sem bók vottar. Þessir nefndarmenn skulu dæma í lögréttu öll þau mál, er þangat bjóðast með prófuðu skilríki ok eigi verða samin í héraði. Oftliga sóttu byskupar í þann tíma til alþingis, annathvort at vernda kirkjuna fyrir rangindum leikmanna eða eitthvert frammi at hafa til styrktar kristindóminum.
En þó ríðr herra Guðmundr eigi nú til þings þetta sumar. Því eru þeir Kolbeinn ok Sigurðr eigi iðjulausir, þat fyrsta at þeir svívirða þingit í samneyti við sik, þat annat at þeir sækja sex menn af húsi byskupsins at Hólum fyrir bjargir ok samlag við klerkinn, er þeir kalla sinn útlaga, því at hverr, er hjálpaði alsekum manni, skyldi fá sama tjón lífs ok aleigu. Fyrir þá sök hafa þeir liðdrátt í héruðum eftir þingit með þeim orðflaugum, at þeir munu veita herra byskupi heimsókn enn um sinn með þessum her ok taka út með aflamun líf ok lán þeirra manna, er þeir kalla sekja.
Vinum herra byskups sýnist eigi traust at sitja fámennt fyrir svo miklum mannstormi ok þeirra forsligum fjandskap. Því biðja menn, at byskupinn hættleggi eigi þat, heldr rými hann með visiteran sýslu sinnar. Herra byskup er seinn at láta sígast með forflótta, en fyrir þá grein, at gott er erindit til bata kirkjunnar, lætr hann eftir tillögum ok byrjar ferð sína norðr í sýslu. Fara þeir allir með honum, er sekir vóru kallaðir.
Ok er hann víkr norðan at áliðnu sumri í ágústómánaði, fregn hann þat einu vestan yfir fjöllin, at eigi er fagrt. Bannsettir menn ganga í kirkjur ok heyra guðs embætti, einn veg fyrir manna augum sem synir kirkjunnar. Lærðir menn vóru svo lítt fengnir, at þeir flytja guðs embætti yfir þeirra höfuð, sumir kúgaðir, en aðrir leiddir af eiginligum vondskap sinnar óhlýðni, þat er lengi síðan var þeim haldsamt at officera yfir afsniðnum, hvort sem kirkjan bauð eða bannaði. Má ok merkja, hvílíkir þeir mundu vera í embættisgerðinni með óhlýðni móti byskupinum, sem glaðir gengu í orrustur ok umsátir með hans opinberum óvinum, vóru ok at öllu grimmari en ólærðir, sem brátt mun lýsast í því, sem eftir ferr. Svo veraldarfullir vóru þessir tímar, at þeir máttu sannligar heita samhaldin nátt en lýsandi dagar, því at andligt ljós var mörgu hjarta löngu horfit, en sá inntekinn í leiðsögu, sem alla sína tíma gekk í myrkrum.
Herra byskup harmar af huggæði svo mikla eymd ok angran heilagrar kristni, en fær eigi vikit í þann veg, er honum líkar, heldr fara þau orð vestan móti honum, sem hann um ríðr Eyjafjörð, at herr manns muni samhlaupast, ef hann ríðr heim til Hóla, ok þeir, er sekir kallast af hans fylgd, munu utan alla miskunn láta sinn háls. Fyrir þenna kurr koma saman frændr ok vinir byskupsins, meir af sinni vild ok manndómi en hans bænarstað. Var þeirra foringi einn röskr maðr, er Ögmundr hét. Þeir vóru bræðrasynir ok byskupinn.