Guðmundar saga Arasonar/91
Margar eru þær jartegnir ok dásemdar tákn, at guð allsvaldandi veitir hversdagliga fyrir bænir ok árnaðarorð þess signaða föður, herra Guðmundar byskups, í öllum álfum ok landsins fjórðungum, er þessi hans ástvin hvílir, eigi at eins á mönnum, sem áðr er skrifat, heldr ok jafnvel á skynlausum kvikvendum, sem til bar sunnanlands, at prestr einn átti ferð langa fyrir hendi at fara til vistar sinnar, sem væri gildar tvær dagleiðir. Hann lét sér til ferðarinnar járna tvö hross, ok tekst eigi betr en annat hrossit var járnat svo mjök í kviku, at næsta morgin eftir, er járnat var, mátti þat eigi ganga at mat sér fyrir helti ok hvergi ór sporum hrærast á þann dag, ok annan var eigi betr, heldr var þá fótrinn svo blásinn, at ekki studdi við, ok hugðu menn, at hófinn mundi af reka, en prestrinn varð þenna dag at fara í veg. Var þat in octava ascensionis, inn fyrsta fardag. Honum þótti nú hvorrgi góðr, láta eftir bækr sínar ok klæði eða koma eigi til kirkju sinnar at hvítasunnudegi, er þá var nálægr.
Þessi prestr hafði jafnan með sínum orðum fyllt þeirra manna flokk, er mótsnúnir vóru þessum guðs ástvin, Guðmundi byskupi, ok nú sem hann ræðst um, hvat hann skal af taka gengr hann til kirkju, ok þar komandi talar hann svo fyrir munni sér. „Þú, Guðmundr byskup, ef þú mátt nokkut meir en sjálfum þér, láttu batna hrossi mínu, svo at ek komast megi nauðsynjaferð þessa, ok ef svo verðr, skal ek jafnan víðfrægja þína dýrð ok mikilleika.“
Ok með þessum orðum heitr hann at gefa eyrisvirði matar fátækum mönnum á ártíðardag Guðmundar byskups ok at skrifa þessa jartegn, ef hrossit yrði fært. Ok at þessu staðfestu gekk hann út ór kirkjunni ok þangat, sem hrossit stóð, ok sló við beizli ok mátti hvergi leiða. Hann bað setja söðul sinn á hrossit, en á hest, er hann átti, lét hann upp stórar klyfjar ok lét fara í veg fyrir. Síðan sté hann sjálfr á bak því halta hrossi, ok mátti þá ganga ok þó seint. En svo skjótt mýktist þat með guðs miskunn ok krafti þess góða byskups, at albætt ok óþrotit var þat sama kveld, ok aldri var því í þeim fæti verra en í öðrum þaðan frá. Mátti sjá þar mikla dýrð þessa ins blessaða byskups, þótt heldr tjáðist á skynlausri skepnu en mannligu eðli.
En at þessi prestr meðkenndist því framar dýrð ok verðleik þessa guðs ástvinar, Guðmundar byskups, bar svo til, at þessi prestr tók strangan augnaverk, ok lá þó meir í vinstra auga. Verkrinn var svo æstr, at hann mátti enga ró né svefn fá. Hann lét sækja sér vatn í þann brunn, er Guðmundr byskup hafði vígt, ok bar á augun þrimr sinnum ok las meðan Pater noster. Ok þegar eftir hneigði hann sér ok sofnaði lengi, en vaknaði með því, at augun vóru bæði verklaus, en annan dag alheil. Lofaði hann guð fyrir heilsubót ok inn ágæta guðs vin, Guðmund byskup, sem verðugt var.
Eftir andlát virðuligs herra Guðmundar byskups Arasonar náði hann sannmæli af allri alþýðu, svo lærðum sem leikum, at hann vildi heldr í sínum byskupsdómi þola útlegð ok pínur alls kyns á sínum líkama, dauða ok harmkvæli vina sinna ok frænda, með hvers kyns meiðslum ok harðindum, er hann sá oftliga sér fyrir augum, en samþykkjast framferðum ranglátra guðs óvina. Fengu flestir hans mótgangsmenn skjóta hefnd af guði, sumir voveiflegan dauða, aðrir vóru drepnir, sem Sighvatr ok þeir synir hans, Sturla ok Kolbeinn ok Markús, á Örlygsstöðum í Skagafirði skjótt eftir fráfall herra Guðmundar byskups. Kygri-Björn prestr var ok skjótt kallaðr, hvern Norðlendingar sendu utan til byskupskosnings ok postuleruðu hann, þótt hann væri laungetinn. Var hann mest af lærðum mönnum í mótgangi við herra Guðmund byskup. Var Kygri-Björn mikils háttar klerkr, sem auðsýnast má í því, at hann hefir samsett Máríu sögu. Viljum vér með sannligri frásögn gera minning þeirra byskupa, sem verit hafa á Hólum eftir Guðmund byskup fram í minni þeirra manna, sem nú lifa, því at mörg góð eftirdæmi vita höfðingj ok góðgjarnra, þeirra sem með hófsemd hafa stýrt guðs kristni, mega leiða margan uppvaxanda mann í heiminum á réttan veg.
Á næsta ári eftir andlát Guðmundar byskups var sendiboði með bréfum gerr af Sigurði erkibyskupi í Hólabyskupsdæmi at leysa þá presta, sem í bann höfðu fallit. Aðrir af þeim höfðu verit forboðaðir af Guðmundi byskupi, sumir höfðu verit nálægir vígaferlum ok manndrápum. Var þessi sendiboði nefndr Hildibrandr múkr.
Á næsta sumri eftir var vígðr Bótólfr byskup til Hóla. Var hann bróðir af Helgisetri, góðr maðr ok einfaldr ok eigi mikill klerkr. Fannst þat brátt í bréfi því, sem hann skrifaði aftr til erkibyskups, sem hann var út kominn til Íslands ok heim á Hóla, at Norðlendingar vildu gera honum litla lotning, því at þeir sögðu, at þat mætti hvorki sjá á höfði né hendi, at hann væri byskup, ok svo var hann fátækliga út sendr. En erkibyskupinn skrifaði aftr, at hann þóttist skyldugr at vígja byskupa í Niðarósskirkju provincia, en eigi at gefa þeim gull ok kveif. Var byskupinn eigi svo mikils metinn af sínum undirmönnum sem verðugt var sakir byskupstignar, sem heyrast má í einni lítilli frásögu.
Svo bar til einn tíma á Hólastað at jólum, at tveir djáknar tefldu skáktafl. Var annarr djákninn örorðr ok uppivöðslumikill. Kom þá herra Bótólfr byskup inn í stofuna ok settis niðr á einn knakk þar framan at, sem klerkarnir tefldu. Lagði hann til með öðrum klerkinum. Tók þá at hallast taflit, svo at öðrum var komit at máti, mest af tillögum byskups.
Reiddist klerkrinn, sá er verr gekk taflit, svo segjandi til byskups: „Betra er þér, bróðir Bótólfr, at fara út til kirkju ok sjá yfir ræðing þinn, er þú átt at lesa í nótt, því at þú last allt rangt í fyrri nótt. Starfaði ok Guðmundr byskup, sem fyrir þik var, meir í bænahaldi ok ölmusugerðum en í taflbrögðum.“
Þá svarar herra Bótólfr byskup djáknanum aftr í gegn, betr ok hógværligar en til var talat: „Haf þökk fyrir, djákni minn, þetta þitt heilræði skal ek hafa, at fara til kirkju. Segir þú þat, at margt ok mikit mun skilja herra Guðmund ok mik.“
Var herra Bótólfr byskup í öllum hlutum hógværr ok lítillátr ok kom eigi stjórn á við sína undirmenn sem hæfði. Var ok á hans dögum lítill gaumr gefinn at halda upp jartegnum Guðmundar byskups. Var hann Hólabyskup um átta ár ok fór utan ok andaðist í Niðarósi ok hvílir at Helgisetri.