Guðmundar saga Arasonar/67
At áliðnu sumri því sama, sem áðr var greint, kemr herra Guðmundr byskup heim til Þórðar Sturlusonar, vinar síns, ok sitr þar um hríð í góðum fagnaði. En nálægt vetri, sem herra Guðmundr er kominn þar, sem heitir Staðarhóll, ok hugsar þaðan at venda heim til Hóla, kemr kappinn Sighvatr vestr þannig ok hefir liðsdrátt í héruðum, greinir síðan þau orð byskupinum, at eigi fyrir háls né höfuð sinna manna skal svo djarfr, at hann ríði á héruð. Guðs maðr skildi enn sem fyrr, at eigi var hæg landtaka þar, er Sighvatr stóð fyrir á ströndu. Því vægir hann ok eflir setu í Steingrímsfirði, er fyrr var nefndr, lætr þangað flytja yxn ok allan kost, er honum gafst um sumarit. Líðr nú svo um adventum domini.
Ok sem þar er komit, fær herra Guðmundr svo mikla sótt, at hann liggr í rekkju þungliga haldinn. En er Þórðr, vinr hans, spyrr þau tíðindi, gerir hann son sinn til byskups ok býðr honum upp á sinn garð, ef þar mætti heldr sá kostr finnast, er hagligr væri hans krankdómi. Herra byskup þiggr þat boð. Var hann svo mjök sótttekinn, at hann fluttist í börum. Létti þá brátt síðan með vilja guðs, ok sat hann með Þórði um vetrinn. Hélt bóndi hans fylgd ok fátæka menn svo stórmannliga, at allt samt fólk á garðinum var eigi færra en hundrað.
Í því öðru mátti lýsast, hverja vináttu Þórðr veitti Guðmundi byskupi, at honum lá eigi léttara hans útlegð en sjálfs síns meingerðir, sem merkja má í því, er fylgir. Þessir bræðr, Þórðr ok Sighvatr, vóru mjök missáttir. Leiddi þat bæði til af fjárskipti ok fleirum greinum. En einkanliga sök hafði Þórðr með báða feðga, Sighvat ok Sturlu, þat var falslaus vinátta við Guðmund byskup, er hann veitti honum jafnan. En þá er góðgjarnir menn gengu í milli um sættargerð, fyrirtekr Þórðr at semja nokkura sætt við bróður sinn, nema þar fari með frjálsi Guðmundar byskups, at hann fari liðugr til stóls síns fyrir ónáðum Sighvats, ok þat verðr samit í síðustu um vorit, at bræðr sættast, en byskupinn skal fá sæti sitt bardagalaust. Vendir guðs maðr þá í veg til kirkju sinnar. Ok áðr hann ríðr af syðra byskupsdæmi, sættust þeir Sturla Sighvatsson. Var Sturla síðan viljugr til vináttu herra Guðmundar. Sitr herra Guðmundr heima þat sumar ok vetr eftir í góðum friði.
Um vorit ríðr hann í sýslu sína. Segist, at í þessum veg gistir hann eina frænkonu sína, er orðin var fyrir miklum harmi, því at son hennar hafði horfit braut, svo at engi hlutr spurðist til. Þetta kvein berr hún upp fyrir frænda sinn, byskupinn, ok biðr hugganar, segist hafa mikinn sorgar létti, ef hún vissi, hvat piltinum væri orðit, þótt húnmætti aldri sjá hann. Herra Guðmundr leitar undan alla vega, segir, at sú vissa verðr henni harms næring heldr en huggan.
Þar til þyngar hún byskupinn, at hann segir um síðir: „Nú ræðr þú, frændi, bæn þinni óþarfri, en vit, at hér í hólnum fyrir ofan bæinn var son þinn. En nú í dag nenni ek eigi at kalla hann þinn son, því at hann er þér ólíkr orðinn, en nauðigr geri ek at angra þik, en þó veldr þú sjálf, því fyrir þann kost er þú veitir vesalingum mínum, væri þú annars maklig. En hvat er um á þá, er hér fellr hjá bæ þínum, fylgir engi laxveiðr þinni jörð?“
Hún svarar: „Um laxveiði er eigi at tala svo snemma tímans, en sannliga á ek veiðina.“
Byskup svarar: „Lát taka net þín ok draga, en ek skal ganga til ok sjá, hvar mér sýnist fiskligast.“
Svo gerist móti náttúru ok vana landsins, at í þeim árreit, er húsfrúin átti, var sú vænasta laxveiðr um vorit, svo at henni tvígildi heima allan þann kost, er hann ok guðs ölmusur höfðu þar haft.
Berr hér annarr hlutr með nokkut líkt. Einn lítill bóndi kom til herra Guðmundar ok býðr fram eina kú, er hann átti, at gefa voluðum mönnum herra byskups. Hann þiggr gjöfina, en þar nær stendr ríkr bóndi ok talar svo: „Eigi stendr, herra, at þiggja af svo fátækum manni, því at hann á nægri börn en kýr.“
Herra Guðmundr svarar: „Kæri minn, hví skal ek eigi þiggja, því at fleira gagnast til mannfæðu en ganganda fé?“
Sama dag fara synir þessa sama manns nærri á þeirri, er faðir þeirra átti, ok sjá einn stóran lax við landit ok fá tekit með höndum sér, segja föður sínum, sem hann kemr heim af fundi herra Guðmundar.
Bóndi svarar: „Vera kann, at orðin byskups vors hafi framkvæmd, er hann kvað fleira til fæðu en kýr einar, ok er lax þessi svo góður, at eigi mun hann enn samt verit hafa. Er þá sýnt, hvat Guðmundr má þiggja af guði, er laxveiðr kemr þegar til vor móti eðli landsins. Skulum vér fara í myrgin með net vor.“
Svo gerir hann, en hvat lengra, laxveiðr er komin í á hans með því megni, at hann selr til mikils fjár um sumarit, svo at vel þrjár kýr tók hann í mót einni.
Herra Guðmundr ríðr til þings þetta sumar. Í þeirri ferð gerði Sturla honum þat fyrsta vináttubragð, at hann sendi mikinn ok góðan kost á veg fyrir hann til ölmusugerða, því at allir menn í landinu, vinir ok óvinir, vissu þat, at Guðmundi byskupi þótti sér þat mest veitt, at volaðir væri huggaðir fyrir hans skyld. Lagði Sturla af með öllu at vera mótgangsmaðr herra Guðmundar upp frá þessu. Er ok sannliga sagt, at byskupinn hafi svo talat til hans, at Sturla væri dugandi maðr í mörgu lagi, ef faðir hans væri nokkru líkari kristnum mönnum.