Heimskringla/Haralds saga Sigurðarsonar/72
Höfundur: Snorri Sturluson
72. Orusta Haralds konungs og Hákonar jarls
Haraldur konungur var í Víkinni um sumarið en hann gerði menn sína til Upplanda eftir skyldum og sköttum er hann átti þar. Þá gerðu bændur þar engan greiða á og kváðust mundu láta bíða allt þar Hákonar jarls ef hann kæmi til þeirra. Hákon jarl var þá uppi á Gautlandi og hafði lið mikið.
En er á leið sumarið hélt Haraldur konungur suður til Konungahellu. Síðan tók hann léttiskip öll þau er hann fékk og hélt upp eftir Elfinni. Lét hann draga af við fossa og flutti skipin upp í vatnið Væni. Síðan reri hann austur yfir vatnið þar sem hann spurði til Hákonar jarls.
En er jarl fékk njósn af förum konungs þá sótti hann ofan af landi og vildi eigi að konungur herjaði á þá. Hákon jarl hafði lið mikið er Gautar höfðu fengið honum.
Haraldur konungur lagði skipum sínum upp í móðu nokkura. Síðan réð hann til landgöngu en hann lét eftir sumt liðið að gæta skipa. Konungur sjálfur reið og sumt liðið en miklu fleira gekk. Þeir áttu að fara yfir skóg nokkurn og þar voru fyrir þeim kjarrmýrar nokkurar og þá enn holt. En er þeir komu upp á holtið þá sáu þeir lið jarls. Var þá mýr ein milli þeirra. Fylktu þá hvorirtveggju.
Þá mælti konungur að lið hans skyldi sitja uppi á bakkanum: „Freistum fyrst ef þeir vilji á ráða. Hákon er óbilgjarn,“ segir hann.
Frost var veðurs og snjádrif nokkuð. Sátu þeir Haraldur undir skjöldum sínum en Gautar höfðu lítt klæðst og gerði þeim svalt. Jarl bað þá bíða þess er konungur gengi að og þeir stæðu allir jafnhátt. Hákon jarl hafði merki þau er Magnús konungur Ólafsson hafði átt.
Lögmaður Gauta hét Þorviður. Hann sat á hesti og var bundinn taumurinn við hæl einn er stóð í mýrinni.
Hann talaði og mælti: „Það veit guð að vér höfum hér lið mikið og helsti frækna menn. Látum það spyrja Steinkel konung að vér veitum vel lið þessum góða jarli. Veit eg það þótt Norðmenn leiti á oss að vér tökum öruggt í mót þeim. En ef ungmennið skjalar og vill eigi bíða þá rennum eigi lengra en hér til bekksins. En ef meir skjalar ungmennið sem eg veit að eigi mun vera þá rennum eigi lengra en hér til haugsins.“
Í því bili hljóp upp her Norðmanna og æpti heróp og börðu á skjöldu sína. Tók þá Gautaher að æpa. En hestur lögmanns hnykkir svo fast, er hann fældist við herópið, að hællinn gekk upp og hrökkti honum um höfuð lögmanninum.
Hann mælti: „Skjót allra Norðmanna armastur.“
Hleypti lögmaðurinn þá í brott.
Haraldur konungur hafði áður sagt liði sínu svo: „Þótt vér gerum brak eða óp um oss þá göngum vér eigi fyrir bakkann fyrr en þeir koma hér að oss.“
Og gerðu þeir svo.
En þegar er herópið kom upp þá lét jarl fram bera sitt merki. En er þeir komu undir bakkann þá steyptist konungsliðið ofan á þá. Féll þá þegar sumt lið jarls en sumt flýði. Norðmenn ráku flóttann eigi langt því að kveld var dags. Þar tóku þeir merki Hákonar jarls og slíkt af vopnum og klæðum sem þeir fengu.
Konungur lét bera fyrir sér bæði merkin er hann fór ofan. Þeir ræddu með sér hvort jarl mundi fallinn. En er þeir riðu ofan um skóginn þá mátti einn ríða jafnfram. Maður hleypti um þvera götuna og lagði kesju í gegnum þann er bar merki jarls. Hann grípur merkisstöngina og hleypti annan veg í skóginn með merkið.
En er konungi var það sagt þá mælti hann: „Lifir jarl. Fái mér brynju mína.“
Ríður konungur þá um nóttina til skipa sinna. Mæltu margir að jarl hefði hefnt sín.
Þjóðólfur kvað þá:
- Öld er, sú er jarli skyldi
- ógnteitum lið veita,
- sterkr olli því stillir,
- Steinkels gefin helju.
- En því að illa reyndist
- afls von þaðan honum,
- fyr lét Hákon hörfa
- hvatt, segr hinn, er það fegrir.
Haraldur konungur var þá nótt að skipum sínum, það sem eftir var, en um morguninn er ljóst var þá var ís lagður allt um skipin svo þykkur að ganga mátti umhverfis skipin. Þá bað konungur sína menn að þeir skyldu höggva ísinn frá skipunum og út í vatnið. Gengu menn þá til og réðu á íshöggið. Magnús sonur Haralds konungs stýrði skipi því er neðast lá í móðunni og næst út vatninu. En er menn höfðu mjög út höggvið ísinn þá hljóp maður út eftir ísinum þar til er höggva skyldi og lét síðan sem óður væri og galinn að íshögginu.
Þá mælti maður: „Nú er enn sem oftar að engi er jafnliðgóður, hvar sem hann gengur til, sem hann Hallur Koðránsbani. Sjá nú hversu hann höggur ísinn.“
En maður sá var á skipi Magnúss er Þormóður hét Eindriðason. En er hann heyrði nefndan Koðránsbana þá hljóp hann að Halli og hjó hann banahögg. Koðrán var Guðmundarson Eyjólfssonar en Valgerður var systir Guðmundar, móðir Jórunnar, móður Þormóðar. Þormóður var veturgamall þá er Koðrán var veginn og hafði hann aldrei séð Hall Ótryggsson fyrr en þá.
Þá var og ísinn út höggvinn í vatnið og lagði Magnús sitt skip út í vatnið og tók þegar til segls og sigldi vestur yfir vatnið en konungsskip lá innast í vökinni og komst hann seinst út. Hallur hafði verið í sveit konungs og honum allkær og var hann hinn reiðasti. Konungur kom síð til hafnar. Hafði Magnús þá skotið vegandanum í skóg og bauð boð fyrir hann en við sjálft var að konungur mundi ganga að þeim Magnúsi áður vinir þeirra komu til og sættu þá.