Íslenzkar þjóðsögur og æfintýri/Kímnisögur

by þjóðsögur

Víða má sjá þess vott í undanfarandi flokkum að ekki skortir heldur fyndni í íslenzkum munnmælasögum en annara landa þar sem bæði kemur fram í þeim hið öflga lífsfjör og einart glaðlyndi sem sérhvert heilbrigt þjóðlíf er vant að hafa í sér fólgið í fullum mæli. En þessari fyndni bregður þá aðeins fyrir þegar tekin eru fram einhver merkisatriði við einhverja sögu eða hún liggur í blænum á frásögninni og orðatiltækjunum. Eitt af þessu er þula sú sem oft er höfð fyrir niðurlag á ævintýrum hér á landi þegar sagan endar á brúðkaupi eða sagt er frá velfarnan einhverra hjóna.^[1] Í öðrum sögum kemur fyndnin glöggar fram þar sem hún er einmitt undirrót sögunnar eða samtvinnuð allri frásögninni; slíkar sögur þykir rétt að kalla kímnisögur eða skrýtlur. Það er ekki ætíð auðvelt að segja hverjar sögur heyri undir þenna flokk þar sem allt er undir því komið hvort sögurnar eru að meira hlut eða minna fyndilegar, en eins víst er hitt fyrir því að umtalsefni kímnisagnanna er eitthvert hið fjölbreyttasta.

Kímnisögur um staði

„Farðu yfir Hrútafjarðarháls“

„Farðu í rass og rófu“

„Farðu norður og niður“

Um klerka og kirkjulega hluti

„Hafi þær það þá báðar“ „Beiskur ertu nú, drottinn minn“ „Hvað hét hún móðir hans Jesús?“ „Ekki er gaman að guðspjöllunum“ Mjólkin, flotið og áin Fjórtán „Sálin má ei fyrir utan kross“ Fuglinn Sút „Aldrei skal ég stela“ „Frá Jerúsalem þeir senda“ Sturlinn stærsti Guð straffar þagmælskuna „Oft er ljótur draumur fyrir litlu efni“ „Allan skrattann vígja þeir“ Drykkjurúturinn í helvíti „Þú nýtur þess, guð, ég næ ekki til þín“ „Fátt af guðsbörnum, flest útróðrarmenn“ Kennivaldið í Holti Fermingarpiltarnir Líkræða „Þú liggur hérna, laufa ver“ „Þú liggur þarna“ Hreppstjórinn sem kastaði rekunum Snúið líkkistum í Grímsey Bæn klerksins „Ekki guð sjálfur og ég varla sjálfur“ Prédikað um dauðann Altarisbæn Bæn Fáfræðin á Rauðasandi „Þegar aðrir drekka ekki í blóra við mig“ Adam gamli endurlausnari „Þeirra orða var mér þaðan von“ „Það hefur ei átt fyrir þér að liggja“ Bjarneyjahjónin Heldri menn og hreppstjórar „Og það á að heita, Hervör“ Við Belzebupparnir Móðir drottins Allsherjarguð „Við skulum tátla hrosshárið“ Fyrir utan kross „Enginn kann utan hann Leifi“ Fuglinn Sút Ádám eða Sátán „Svo fór bezt sem fór“

„Ó, þó ég hefði þúsund munna“ „Farðu hvorugt, Láfi litli“ „Sittu kjur og farðu hvorugt“ Öskupokinn og kerlingin „Sko djöfulinn frammí“ Svartbaksungi Barnsskírnin Grafskrift Náðarmeðulin „Synd, dauði, djöfull og helvíti“ Ljótt nafn „Að gjöra ekki ferðina ónýta“ Kláravín „Djöful þann sem drumbinn bar“ Hún litla kerlingar „Stampinn braut hann“ „Bölvaður drumbafaðirinn“ „Ekki braut hann brauðið“ „Geng ég út fyrir dyr“ Sáluhjálparfræðsla Bænarvers kerlingar „Fyrir utan kross“ „Mikil er sagan ef hún væri sönn“ Fyrirgefning „Gjörum þá graut úr öllu saman“ „Ég vildi þér gleymduð því altént“ „Einn skrattinn er hjá mér“ „Og með þínum anda“ „Ekki dugir að dæsa“ Góður viðbætir Galdra-Pétur „Þvílíkur gellir“ Aldrei er friður Skvaldið í kórnum „Skárri eru það skrattans lætin“ Ekki á það að ætla Kerlingin með skjóðuna „Ég held ég megi til með það“ „Ég sé ekki hvert hann rak hann“ Áformið þó illt sé Bænagjörðin „Svona skaltu vera“ Skriftirnar „Og þér mátti það...“

Signingin Páll í Fagurey biðst fyrirgefningar Hjálpræðis hjálmur og spjót „Hafðu þá þetta höfuðpaurinn“ Hjálpræðið Þúsund véla smiður Þúsund þjala smiður Sá heilagi Davíð Illa borgað í fyrra Það var frygðum „Hann heitir djöfull og andskoti“ Þau voru bæði hundheiðin „Þú kemur þar líklega aldrei“ „Illt til aðdrátta, en ósköp mörgum að skammta“ Spáin „Bevara þú mig alla fyrir utan sálu og líf“ Himnaríki á uppboðsþingi „Þeir eiga allir bágt sem engan eiga að nema guð“ Óþörf nýbreytni „Ég loka samt“ Bæn karlsins „Ekki er guð með mínu sinni“ „Hundur fyrir altarinu og andskoti í stólnum“ Treysti á kamp Guðlaugur í Bjarneyjum „Bezt er þó að taka hjá sjálfum sér“ „Hvað varð þá um soninn?“ „Hvar var þá sonurinn?“ Sonurinn fór að leiða kú Bænagjörð bóndans Innansleiktur af öllu góðu „Lestu nú ekki meira“ „Með kappinu hafa menn það“ „Þú ert ekki óþvílíkur“ Konan sem ekki gat sofið Draumurinn Grímur Bessason og guðspjöllin „En guðsóttinn entist bezt“ Séra Þórður á Lundi Kirkjuhattur kerlingar Bæn „Ég er eins og ég var í fyrra“ Gamall skriftargangur Aflausn

Kvonbænir

„Þegiðu, hún móðir mín gaf mér hann“ „Ekki bregður mær vana sínum“

„Rata skærin götu sína“

„Skyldu bátar mínir róa í dag?“

Kvonbænir og kvennamál

Baunakrukkan Vermaðurinn og grautarkrukkan Biðillinn í krukkunni Fávís brúðgumi Vandkvæði á að velja sér stúlku Bónorðsförin „Ég kæri mig þá ekki“ Frá Jóni Eyfirðingi

„Ég hef svo langan...“ Biðlarnir og stúlkan Presturinn sem gekk í svefni Bóndadóttir og biðlarnir „Brúkar mær sína gömlu siði“ Vinnumaður og bóndadóttir Þar skrapp í þornfarið

Af meydómi kerlingar „Þú hefur það fyrir hitt okkar“ „Maðurinn er að gera mér gott“ Kaupamaðurinn Konan sem afsakaði sig í sænginni Hann Hausti blessaður Sagan af honum Hausta

Bakkabræðrasögur

Bakkabræður Öxneyingar Hornfirðingar Fjórar skónálar fyrir gullkamb Rauðflekkóttur bolakálfur Séra Jón Vídalín og Þorsteinn karl Álúti biskupinn „Hér hafa þeir hitann úr“ Kerlingin sem fór fyrir ofan garð eða neðan á himnum „Ég ætlaði ofan hvort sem var“ „Það heyrist ekki hundsins mál“ „Sælir og blessaðir, heykrókur góður“ Barnkind, en ekki sauðkind „Hefði það verið sem aldrei varð“ þegar skollinn lá í vöggu Klippt eða skorið „Hólkið þér í yður, herra minn“ Herra biskup, séra prestur Bakkabræður Andlát föður þeirra Jarðarför föður þeirra Andlát fyrsta bróðursins Andlát annars bróðursins Altarisgangan Gistingin á Hólum „Hún mun vitja gormanna“ Ævilok Brúnku Ekki er kyn þó kjaraldið leki „Ertu einsýn, Gróa?“ Enginn þekkti sína fætur Húsbyggingin „Sú mun rata í Bakkavör“ Ævilok Bakkabræðra „Ertu einsýn, Borga?“ Sveitatunglið og tunglið undir Jökli Öxneyjarbræður Öxneyjarbræður og kaupmaður „Hann má það þess vegna“ „Springi sá sem fyllstur er“ Stefán og Helga

„Þvílíkur bölvaður gelli“ Kússi litli „Það er bezt hún hafi það fyrir heimskuna“ Kerlingin og kýrin Hrafnsunginn Lengd rekkjuvoð Forsjálni Skemmuþjófurinn Nýi skinnstakkurinn „Húsbóndinn sagði mér að skera þig“ „Kveddu að, strákur“ Ekki öfundsverður Varð sér ætíð einhvers ínytja Eftir hentugleikum Aldrei verður hann góður fyrri Karlinn og úrið Vinnumaður Snæfjallaklerks Oddur Hjaltalín og galdramaðurinn Karlinn og kýrin „Já ekki spyr ég að honum“ „Út á, út á“ Lúsakambur fyrir kú „Hvörnin líður kúnin þín?“ „Nú vantar mig Gunnu mína að jagast við“ „Ekkert verk á barninu“ „Segðu til“ „Drottinn gefi þér eilífan eld“ Heilagur andi í frosthörkum Um Jón prins eða mötustutta „Sælir verið þér, græðiplástur góður“ „Þrúður mín biður að heilsa“ „Prófasturinn drap sig í dýinu“ Karlinn sem heyrði svo vel „Hét Brúnn var Ólafur“ „Þó aldrei hefðuð þér satt orð talað“ Feðgarnir Ólafur og Kjartan Efnilegt barn „Mig langaði til að sjá svínið“

„Hamingjunni sé lof...“ „Þar mun ljós af verða“ „Atla að hann sé ekki líkur mér?“ „Þarna hafa þeir hitann úr“ „Svona eru skipin gjörð“ „Sælir og blessaðir, heykrókur góður“ „Álútur ríður hann núna“ Mesta sælan „Nýtt er mér þetta“ „Gott á skrattinn“ Kerlingin sem datt í ána „Aldrei svo dauð“ „Mikil gersemi ertu Gunna“ Gamli bóndinn og unga konan „Ekki er ætíð ábati að eldsbruna“ „Hefur gjört það sem meira er“ „Eins og ég sagði“ „Ekkert verður gert fyrr en ég kem“ „Þetta er ekki stássferð“ „Það kemur ei til af góðu“ Karl leitar konu sinni lækninga „Fallega það fer svo nett“ Bóndi reiðir barn til skírnar Af Jóni karli Missögn af Jóni karli Hesturinn prestsins Halldór og Gestur Þegar Satán var í ruggu Kerlingarnar í stigagatinu Arnbjörn á Valdalæk Allir góðir siðir af lagðir Ekki teljandi Issum kviss, urrum snurrum „Þá ætla ég ekki að hafa runtuna“ „Bölvuð farðu nú hrífa!“ „Þú veizt sem er –“ „Því ertu að blása...?“ Ósk Gríms Bessasonar

Nápínuskapur og nirfilsháttur

„Þjófur er hann Dalamann“ „Hann bjó“ Gott er að gera vel og hitta sjálfan sig fyrir

„Nú skyldi ég hlæja, væri ég ekki dauður“ Presturinn og djákninn

„Af hverju er þá rifið?“ „Hver rífur svo langan fisk úr roði?“

Nízka, hrekkir og sprettilræður

Af sem áður var Hjónin í Múlasýslu Krónan og röðin Spaðbitarnir og krónan „Í hverju ætti ég þá að vera hverndag?“ „Sér hann það, vízkur“ Flauta-Bríet Veðmálið og hangiketið Ferðamaðurinn, kýrin og bóndinn Af sauðamanni og bónda

Sagan af Stíg Presturinn og fermingarstúlkan Á því læra hundarnir að éta skinnið Alþingi og hundarnir „Ég vildi ég væri...“ „Heilræði voru þó heimskyrði þætti“ Björn lögmaður og Skúli fógeti Eiríkur karl og Oddur Hjaltalín Páll skáldi og Geir Vídalín Gísli mágur

Arnbjörg fótalanga „Nú skyldi ég hlæja“ Sagan af Lárensíusi bónda Flugan og uxinn „Detti nú fótur“ „Hver hefur þig hingað borið“ „Barnaðu þessa“ Fimm fingra saga Lögreður Rógmundarbréf

1. Sbr. eftirmálann og athugasemdirnar við söguna af Fertram og Ísól björtu.